درس‌هايي براي شبكه‌سازي در پارك‌هاي علم و فناوري ايران
مسعود ميرزايي‌شهرابي| ايجاد شبكه‌اي از خدمات فني و تخصصي در پارك علم و فناوري، زيست‌بومي منسجم و حمايتي را شكل مي‌دهد كه پيوند ميان شركت‌ها، پژوهشگران و سرمايه‌گذاران را تسهيل مي‌كند. اين شبكه با كاهش هزينه‌ها، تسريع روند توسعه، ارتقاي كيفيت محصولات و تسهيل انتقال دانش، نه‌تنها موجب رونق پارك‌ها مي‌شود، بلكه به شكل موثري در رشد اقتصاد دانش‌بنيان و كاستن از وابستگي كشور به درآمدهاي نفتي نقش‌آفريني مي‌كند. چنين شبكه‌اي، پارك علم و فناوري را به عنوان مركزي حرفه‌اي و معتبر در حوزه نوآوري معرفي كرده و زمينه جذب استارت‌آپ‌ها و سرمايه‌گذاران را فراهم مي‌آورد. امري كه در نهايت به تقويت برند پارك و توسعه زيست‌بوم نوآوري منجر مي‌شود. ارائه خدماتي چون مشاوره فني، آزمايشگاه‌هاي تخصصي، كارگاه‌هاي آموزشي، خدمات حقوقي و مالكيت فكري و همچنين پشتيباني‌هاي مالي و بازاريابي در قالب شبكه‌اي منسجم كمك مي‌كند تا شركت‌ها با تمركز بر نوآوري از دغدغه‌هاي جانبي رها شوند. اشتراك‌گذاري منابع و زيرساخت‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري در قالب اين شبكه سبب كاهش هزينه‌ها و افزايش بهره‌وري مي‌شود و ارتباط موثر ميان شركت‌ها و متخصصان، امكان حل سريع مسائل فني و بهبود كيفيت محصولات را فراهم مي‌آورد. اين ساختار همچنين به مثابه پلي ميان دانشگاه، صنعت و سرمايه‌گذاران عمل كرده و مسير انتقال فناوري و تجاري‌سازي ايده‌ها را هموار مي‌كند تا شركت‌ها بتوانند آسان‌تر به منابع مالي و دانش تخصصي دسترسي يابند. از سوي ديگر، برگزاري دوره‌ها و رويدادهاي آموزشي و تخصصي توسط اين شبكه، موجب ارتقاي مستمر مهارت‌هاي نيروي انساني شده و ارزش افزوده بالايي را به شركت‌ها و در نهايت به اقتصاد فناوري كشور وارد مي‌سازد.
در نمونه‌هاي موفق جهاني، نقش شبكه خدمات فني و تخصصي در تسريع نوآوري و رشد شركت‌هاي فناور به خوبي آشكار است. در سيليكون‌ولي، به واسطه شبكه گسترده مشاوران، سرمايه‌گذاران، مراكز تحقيق و توسعه و شركت‌هاي بزرگ فناوري، دسترسي به خدماتي مانند مشاوره فني، حقوقي، مالكيت فكري و آزمايشگاه‌هاي پيشرفته بسيار ساده و سريع است؛ عاملي كه تجاري‌سازي ايده‌ها و خلق فناوري‌هاي نو را شتاب مي‌بخشد. در كلاستر فناوري هلسينكي نيز ايجاد شبكه‌اي قوي ميان پارك‌هاي فناوري، دانشگاه‌ها، مراكز تحقيقاتي و شركت‌ها باعث اشتراك‌گذاري تخصص و منابع شده و تاكيد بر آموزش مستمر و توسعه مهارت‌هاي نيروي انساني، در كنار ارايه خدمات تخصصي، از دلايل اصلي موفقيت اين كلاستر به شمار مي‌رود. پارك علم و فناوري شانگهاي با زيرساخت‌هاي ديجيتال و شبكه‌هاي تخصصي خود امكان همكاري ميان شركت‌هاي بزرگ و كوچك را فراهم كرده و با ارائه خدماتي مانند مشاوره، آزمايش و تست فرآورده‌ها و حمايت از تجاري‌سازي، زمينه رشد سريع شركت‌هاي فناوري را فراهم آورده است. در مسير ايجاد چنين شبكه‌هايي در پارك‌هاي علم و فناوري ايران، چند راهكار اجرايي حايز اهميت است: توسعه يك پلتفرم ديجيتال به منظور دسترسي شركت‌ها به انواع خدمات، پايگاه داده متخصصان و اطلاع‌رساني برنامه‌هاي آموزشي و رويدادها؛ تشكيل تيم‌هاي چندرشته‌اي متشكل از مهندسان، حقوقدانان، بازاريابان و سرمايه‌گذاران براي حل پروژه‌محور مشكلات شركت‌ها و برگزاري منظم كارگاه‌ها، سمينارها، جلسات شبكه‌سازي و رويدادهايي مانند هكاتون كه به تبادل دانش، ارتقاي مهارت‌ها و ايجاد همكاري‌هاي تازه ميان شركت‌ها، متخصصان و سرمايه‌گذاران كمك مي‌كند. تسهيل همكاري ميان پارك‌هاي علم و فناوري و دانشگاه‌ها، از طريق ايجاد مراكز تحقيق و توسعه مشترك و انعقاد قراردادهاي انتقال فناوري و نوآوري مي‌تواند ظرفيت دانشجويان و پژوهشگران را در خدمت پروژه‌هاي كاربردي شركت‌هاي فناور قرار دهد. چنين ارتباطي، ضمن ارتقاي كيفيت پژوهش‌هاي صنعتي، مسير مشاوره تخصصي و انتقال دانش به شركت‌ها را هموارتر مي‌كند. در كنار آن، ارائه تسهيلات و حمايت‌هاي مالي، همچون مشوق‌ها، وام‌هاي كم‌بهره و سرمايه‌گذاري جسورانه براي شركت‌هاي بهره‌بردار از شبكه خدمات، نقشي كليدي در تقويت اقتصاد دانش‌بنيان دارد، چراكه يكي از چالش‌هاي اصلي اين شركت‌ها كمبود سرمايه در گردش و نقدينگي در دوره‌هاي حساس رشد است. محدوديت منابع مالي مانع جدي در مسير رشد تصاعدي شركت‌هاي فناور است و موجب مي‌شود تاثيرگذاري اين شركت‌ها در اقتصاد ملي ناچيز بماند، حتي اگر تعدادشان در ظاهر افزايش يابد. در شرايطي كه نظام بانكي با ساختار فعلي خود نه‌تنها قادر به ايجاد تحول در اين حوزه نيست، بلكه با نقش‌آفريني در تورم و كاهش ارزش پول ملي، گاه خود به مانعي تبديل مي‌شود، توجه به جذب سرمايه‌هاي سرگردان خرد و كلان در كشور - كه در استان‌هايي همچون خراسان از حجم بالايي برخوردار است - اهميت ويژه‌اي مي‌يابد. در حالي كه سرمايه‌داران عمده مشهد سرمايه‌هاي خود را صرف ساخت برج‌ها و مراكز خريد كرده‌اند و سرمايه‌هاي خرد به سمت بازار طلا و ارز هدايت شده، حاكميت مي‌تواند از طريق ايجاد اعتماد، تعامل سازنده و طراحي سازوكارهاي برد-برد، اين منابع مالي را به سمت توليد دانش‌بنيان سوق دهد. با ايجاد نمونه‌هاي موفق، اين الگو قابليت توسعه به ساير اقشار جامعه را خواهد داشت و در عمل موجب تحقق «جهش توليد با مشاركت مردم» مي‌شود؛ زيرا سرمايه‌گذاري در توليد دانش‌بنيان، اگر با ارزيابي دقيق و كارشناسانه انجام شود، حتي در شرايط نوسان اقتصادي و تحريم نيز مي‌تواند سودآوري قابل توجهي به همراه داشته باشد. سوق دادن سرمايه‌هاي سرگردان به سوي توليد دانش‌بنيان، در صورتي كه با سياستگذاري درست، طراحي مشوق‌هاي جذاب و ارايه الگوهاي موفق توسط حاكميت همراه شود، در ميان‌مدت علاوه بر كاهش فشارهاي تورمي، موجب تغيير فرهنگ عمومي جامعه به نفع توليد ملي و ارزش‌آفريني مبتني بر دانش خواهد شد. شكل‌گيري زيرساخت خدمات يكپارچه از طريق ايجاد مراكز خدمات اشتراكي، مانند آزمايشگاه‌هاي پيشرفته، كارگاه‌هاي نمونه‌سازي سريع و مراكز تست استاندارد، در كنار توسعه پلتفرم‌هاي ديجيتال جامع براي رزرو خدمات و ارتباط با متخصصان مي‌تواند دسترسي مقرون‌به‌صرفه به امكانات پيشرفته را براي استارت‌آپ‌ها فراهم آورد. خوشه‌بندي شركت‌ها بر اساس تخصص‌هاي مشترك و ايجاد شبكه‌هاي مشاوره‌اي از طريق استفاده از ظرفيت متخصصان بازنشسته، دانشگاهيان و مديران باتجربه، شبكه‌اي از دانش و تجربه را فراهم مي‌كند كه در خدمت رشد شركت‌هاي فناور باشد. تقويت همكاري سه‌جانبه دانشگاه، صنعت و دولت، از طريق طراحي پروژه‌هاي كاربردي بزرگ، تامين مالي اوليه و تسهيل قوانين، بستر انتقال فناوري و پاسخ به نيازهاي واقعي بازار را فراهم مي‌كند. براي تامين مالي پايدار نيز ايجاد صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري جسورانه تخصصي و ارايه يارانه‌هاي هدفمند براي استفاده از خدمات شبكه ضروري است؛ سياست‌هايي كه مي‌تواند هزينه ورود به پارك‌ها را كاهش داده، نيروهاي نخبه را جذب كند و نرخ بقاي شركت‌ها را به شكل محسوسي افزايش دهد. اين رويكرد در نهايت، رونق پارك‌هاي فناوري و توسعه اقتصاد مبتني بر فناوري را به دنبال دارد؛ از افزايش صادرات محصولات فناورانه و كاهش وابستگي به خارج گرفته تا اشتغال‌زايي با ارزش افزوده بالا در حوزه‌هايي مانند هوش مصنوعي و رباتيك. تجربه جهاني پارك فناوري «سينچو» تايوان و كارگاه‌هاي اشتراكي دانشگاه Aalto فنلاند نيز نشان مي‌دهد دولت‌ها با ايفاي نقش تسهيل‌گر، از طريق معافيت‌هاي مالياتي، حمايت از استانداردسازي و اتصال شبكه خدمات فني به برنامه‌هاي كلان ملي همچون «اقتصاد ديجيتال» يا «جهش توليد»، مي‌توانند زمينه تولد و رشد شركت‌هاي پيشرو را فراهم كنند.
رييس اسبق پارك علم و فناوري خراسان