چين و ترامپ ۲۰۲۴: چگونه توفان تجاري به فرصت تبديل مي‌شود؟
قمار پكن
يون سان
به دنبال پيروزي دونالد ترامپ در انتخابات رياست‌جمهوري امريكا در سال ۲۰۲۴، سياستگذاران و نخبگان فكري چين بدترين سناريوها را براي روابط چين و ايالات‌متحده پيش‌بيني مي‌كردند. تلخي و شوك ناشي از جنگ تجاري دوره نخست رياست‌جمهوري ترامپ هنوز در پكن باقي است. با وجود اقتصادي كه پيش‌تر كند شده و آسيب‌پذيري‌هاي آشكار ناشي از وابستگي تجاري، رهبران چين خود را براي چيزي آماده مي‌كردند كه كارشناسان به طور خصوصي آن را «توفاني بي‌سابقه» مي‌خواندند؛ توفاني كه مي‌توانست روابط دوجانبه را به خطر بيندازد. با اين حال، شش ماه پس از آغاز دومين دوره ترامپ، چشم‌انداز روابط دو كشور در پكن به طور قابل‌توجهي بهبود يافته است. توفان آمد و رفت باعث شد سياستگذاران چيني احساس كنند كه بيش از آنچه تصور مي‌كنند قدرت و اهرم‌هاي بيشتري عليه ايالات‌متحده در زمينه تجارت دارند. پكن حداقل در شرايط كنوني ترامپ را كه به شدت به كسري تجاري توجه دارد، شريك عملي‌تر و انعطاف‌پذيرتري براي همكاري مي‌بيند تا «بازيگر چين‌ستيز» كه در دوره نخست ترامپ تصميم‌گيري مي‌كرد.
نقشه راه پكن
رهبران چين اكنون معتقدند كه مي‌توانند با ترامپ توافق تجاري منعقد كنند تا تنش‌ها كاهش يابد. آنها مشتاق‌اند كه پاييز نشستي ميان ترامپ و رهبر چين، شي جين‌پينگ، برگزار شود تا واشنگتن و پكن در برابر هم از رويكرد مثبت و لحني منعطف‌تر پيروي كنند. اين خوش‌بيني به معناي اين نيست كه پكن تصور مي‌كند راه‌حلي دائمي براي روابط چين و امريكا يافته؛ حس غالب در محافل نخبگاني چين همچنان اين است كه دو كشور درگير رقابت استراتژيك بلندمدت هستند، اما رهبران چين مي‌خواهند از اهرم تجاري خود براي طراحي توافقي استفاده كنند كه به آنها زمان بدهد تا آسيب‌پذيري‌هاي سياسي و امنيتي خود را كاهش بدهند. در مواجهه با دولت دوم ترامپ، رهبران چين باور دارند كه ممكن است فرصتي يافته باشند تا اهداف خود را بدون ورود به جنگ با ايالات متحده محقق كنند.
معادلات تغيير كرده است
هنگامي كه ترامپ براي دومين‌بار در ۲۰ ژانويه ۲۰۲۵ سوگند ياد كرد، پكن انتظار داشت كه رييس‌جمهوري ايالات‌متحده روابط دوجانبه را از همان نقطه‌اي كه چهار سال پيش رها كرده بود، ازسر بگيرد. اين به معناي تلاش‌هاي بازنگري‌شده دولت او براي پرداختن به عدم توازن تجاري بين ايالات‌متحده و چين است، آن‌هم احتمالا از طريق توسل به تعرفه‌هاي تلافي‌جويانه شديد. پكن همچنين خود را براي انتقاد امريكا از رژيم سياسي چين، از جمله رفتار اين كشور با اقليت‌ها و مخالفان، آماده كرد و نگران حمايت بيشتر امريكا از تايوان بود. نشانه‌هاي اوليه اين گمانه‌ها را تاييد كردند. در فوريه و مارس، ترامپ به دليل نگراني از ورود فنتانيل از چين به ايالات متحده، دو مرحله تعرفه 10درصدي بر صادرات پكن اعمال كرد. وقتي چين در پاسخ به تعرفه‌هاي گسترده‌تر «روز آزادي» ترامپ در آوريل، اقداماتي متقابل شامل تعرفه‌هاي متقابل و محدوديت‌هاي صادراتي وضع كرد، ايالات‌متحده تعرفه‌اي اضافي به ميزان ۱۲۵درصد بر صادرات چين به امريكا اعمال نمود. با احتساب ماليات‌هاي موجود، تا اواسط آوريل نرخ تعرفه امريكا بر كالاهاي چيني به تقريبا ۱۵۰درصد رسيد. نرخ رو به رشدي كه به نظر نمي‌رسيد راهي براي خروج از ان وجود داشته باشد.اما پس از آن اوضاع به شكل جالبي تغيير كرد. بسياري از ناظران بر اين باور بودند كه چين از طريق رويارويي با ترامپ ريسك بزرگي كرده و اقتصادش قادر به تحمل يك جنگ تجاري نخواهد بود. اما پس از اعمال تعرفه‌هاي متقابل، پكن متعجب شد كه واشنگتن براي كاهش تنش‌هاي تجاري مشتاق‌تر است. ايالات‌متحده و چين در ۱۲ مه در ژنو توافق كردند تا نرخ تعرفه‌ها را كاهش بدهند و ترامپ و شي در ۵ ژوئن تماس تلفني داشتند. اگرچه اين توافق تعرفه‌ها را به طور كامل لغو نكرد، اما دور اول تشديد تنش تجاري پايان يافت. رهبران چين با شگفتي دريافتند كه در موقعيت بسيار قوي‌تري در تجارت با ايالات‌متحده قرار دارند.
اهرم‌هاي پكن
بسياري از سياستگذاران در پكن از وقايع آوريل و مه نتيجه گرفتند كه توانايي ايالات‌متحده براي تحمل شوك تجاري ضعيف‌تر از چين است و همين گزاره واشنگتن را ناچار به يافتن راه‌حلي كرده است. همان‌طور كه آدام پوزن در نشريه فارن افرز استدلال كرده، «شوك عرضه» كه ايالات‌متحده با تعرفه‌هاي بالاتر تجربه مي‌كند، از «شوك تقاضا» براي چين دشوارتر و غيرقابل تحمل‌تر است. اين تنها به اين دليل نيست كه مصرف‌كنندگان امريكايي فورا كمبود عرضه را احساس مي‌كنند، بلكه به اين دليل است كه نظام سياسي چين كنترل افكار عمومي داخلي و محدود كردن پيامدهاي منفي را آسان‌تر مي‌سازد. رهبران چين از اينكه شاهد تغيير مواضع ترامپ بودند، خوشحال شدند، بالاخص وقتي تعرفه‌ها بر بازار سهام، بازار اوراق قرضه، صنعت خرده‌فروشي و مصرف‌كنندگان تاثيري منفي گذاشت. واكنش امريكا به تعرفه‌هاي ترامپ نقاط فشار جديد را براي پكن آشكار ساخت؛ نقطه فشاري كه چين مي‌تواند به شكلي بالقوه از آن بهره‌برداري كند. رهبران چين همچنين دريافتند كه ايالات‌متحده چقدر به عناصر نادر خاكي و آهنرباها وابسته است، تامين اين مواد تقريبا به طور كامل دراختيار پكن قرار دارد. بي‌دليل نيست كه چين ۴ آوريل صادرات عناصر نادر كليدي را متوقف كرد، رخدادي كه توانايي ايالات‌متحده براي تهيه فلزات مورد نياز براي توليد خودرو، هواپيما و ساير محصولات را تهديد كرد. در نشست مه در ژنو، چين موافقت كرد محدوديت‌هاي صادرات عناصر نادر كه در واكنش به «روز آزادي» وضع كرده بود، برداشته شود؛ اما پس از طرح اتهام عليه واشنگتن مبني بر نقض توافق با اعمال محدوديت‌هاي جديد بر شركت‌هاي چيني، ازجمله ممنوعيت استفاده شركت‌هاي امريكايي از تراشه‌هاي هوش مصنوعي توليد شده توسط شركت فناوري هوآوي، چين اجراي تعهد خود را به تاخير انداخت.
واشنگتن در تنگنا
رويارويي ميان امريكا و چين به رهبران چين بيش از پيش ثابت كرد كه اهرم‌هاي فشار آنها بر ايالات‌متحده بسيار موثر است. خودداري پكن از آزادسازي مقادير بيشتري از عناصر نادر زمين واشنگتن را به خشم آورد كه در پاسخ محدوديت‌هاي ويزا براي دانشجويان چيني و محدوديت‌هاي صادراتي موتورهاي جت را اعمال كرد. آنچه رهبران چين از اين واكنش آموختند اين بود كه عناصر نادر براي صنعت امريكا چنان اهميت دارند كه واشنگتن تا حد نهايت تلاش خواهد كرد تا تامين آنها را تضمين كند. براي بسياري از سياستگذاران چيني، عناصر نادر اولين نقطه استراتژيك موثر چين در تاريخ روابط پكن و واشنگتن محسوب مي‌شوند. چين همچنين دريافت كه تلاش‌هايش طي دهه گذشته براي افزايش تاب‌آوري اقتصادي نتيجه داده است. از سال ۲۰۱۸، چين وابستگي خود به زنجيره‌هاي تامين امريكايي را كاهش داد و منابع واردات و صادرات خود را متنوع كرد. تا پايان سال ۲۰۲۴، پين از لحاظ ارزش كل، بيش از ايالات متحده با اتحاديه اروپا و انجمن كشورهاي آسياي جنوب شرقي تجارت داشته است. اهرم‌هايي چون استفاده گسترده از مسيرهاي ترانزيتي-هدايت كالاهاي چيني از طريق ساير كشورها، اغلب كشورهاي در حال توسعه- از صادرات چين در برابر برخي شوك‌هاي جنگ تجاري دوجانبه محافظت مي‌كند، زيرا اعمال تحريم مستقيم را پيچيده مي‌سازد. دولت ترامپ در مذاكرات تجاري جاري خود تلاش كرده تا بر مسيرهاي ترانزيتي كنترل ايجاد كند، اما هرگونه جريمه مرتبط با ترانزيت تقريبا غيرممكن خواهد بود مگر اينكه واشنگتن كاملا از اقتصاد جهاني عقب‌نشيني كند و تجارت با هر كشوري كه با چين روابط دارد را متوقف سازد.
در جريان گفت‌وگوهاي سياسي اين تابستان در پكن، دانشمندان و تصميم‌گيرندگان چيني عبارتي ساده را بارها تكرار كردند كه حس تازه قدرت‌يابي آنها را بازتاب مي‌داد: «خب، چه اشكالي دارد؟» «يك جنگ تجاري هست. خب، چه اشكالي دارد؟» «ترامپ ممكن است فشار بر چين را افزايش بدهد. خب، چه اشكالي دارد؟» هنگام بحث درباره اينكه چين چگونه ممكن است به رفتار غيرقابل پيش‌بيني ترامپ واكنش نشان بدهد حتي اگر توافق تجاري حاصل شود، تصميم‌گيرندگان چيني كاملا به توانايي خود در عبور از اين توفان اطمينان داشتند. اكنون باور بر اين است كه توانايي امريكا در آسيب رساندن به منافع اقتصادي چين از طريق تعرفه‌ها كاهش يافته است، گزاره‌اي كه به پكن فرصت مي‌دهد تا در مذاكرات تجاري‌اش با امريكا انعطاف بيشتري نشان بدهد.
چرا پكن خوشبين است؟
سياستگذاران چين اكنون بر اين باورند كه امريكا احتمالا دور ديگري از تعرفه‌هاي سنگين بر چين را اعمال نخواهد كرد، بالاخص اگر چنين اقدامي به طور قابل‌توجهي به منافع امريكا آسيب بزند. در نتيجه، پكن مسير پيشرفت را از طريق مذاكرات تجاري منظم و گام‌به‌گام مي‌بيند كه با ترجيحات اين بازيگر هماهنگ است. رهبران چين خوشحالند كه براي رفع كوتاه‌مدت عدم توازن تجاري مذاكره كنند، به‌ويژه اگر اين كار از پرداختن به مسائل ساختاري بلندمدت اقتصاد چين جلوگيري كند.مسائلي كه تغيير آن دشوارتر است، مانند يارانه‌هاي گسترده دولت به صنايع محلي. براي مثال، پكن حاضر است خريد كالاهاي امريكايي را افزايش بدهد و در مقابل، امريكا برخي محدوديت‌هاي صادرات محصولات پيشرفته را كاهش. حتي پكن آماده است درباره محدوديت‌هاي داوطلبانه صادرات برخي محصولات چيني، مانند باتري‌ها، با امريكا مذاكره كند تا عدم توازن تجاري كاهش يابد.
پكن همچنين نسبت به دستيابي به يك توافق كوتاه‌مدت خوشبين است، بالاخص به دليل تفاوت‌هايي كه بين دولت اول و دوم ترامپ احساس مي‌كند. برخلاف دوره نخست ترامپ كه «جنگجويان جديد جنگ سرد» و مخالفان سرسخت چين سياست‌ها را شكل مي‌دادند، دولت دوم ترامپ به ندرت به ايدئولوژي اشاره كرده و عمدتا از انتقاد به مشروعيت حزب كمونيست چين اجتناب كرده است. در شش ماه گذشته، واشنگتن همچنين در حمايت از تايوان محتاط بوده است: ترامپ نه تنها در پايان جولاي تعرفه ۲۰ درصدي جديدي بر تايوان اعمال كرد، بلكه اجازه نداد لاي چينگ ته، رييس‌جمهوري تايوان از نيويورك به عنوان پلي در سفرهاي بين‌المللي خود استفاده كند.متغيري كه از سنت ديرينه روابط امريكا و تايوان فاصله دارد. به عبارت ديگر، تمركز ترامپ بر تجارت و بي‌توجهي او به مسائل سياسي حساس دقيقا همان چيزي است كه پكن سال‌هاست از رهبران امريكايي انتظار دارد. تقريبا به نظر مي‌رسد رهبران چين سرانجام «تاجر» مورد انتظار خود را پيدا كرده‌اند، همان كه هنگام انتخاب ترامپ در ۲۰۱۶ انتظار داشتند با او مذاكره كنند. پكن احساس مي‌كند مي‌تواند فشار امريكا را تحمل كند تا زماني كه موضوع اصلي، تجارت باشد و نه سياست.
سرمايه‌گذاري بر تاجر امريكايي
در دوره اول رياست‌جمهوري ترامپ، پكن سعي كرد رييس‌جمهور را با مديريت تيمش كنترل كند، ازجمله از طريق ايجاد كانال پنهان براي مذاكرات با داماد ترامپ، جرد كوشنر. اين رويكرد ناكام ماند، بخشي از اين شكست به دليل تضاد اولويت‌ها در ميان اعضاي دولت ترامپ بود. اين‌بار، پكن معتقد است بهترين گزينه آن است كه خود ترامپ را مديريت كند. مذاكره مستقيم با رييس‌جمهور، به جاي تلاش‌هاي پشت پرده، محتمل‌ترين راه براي شكل‌دهي به دستور كار ترامپ است. ترامپ همچنين اولويت‌هاي دولت كنوني خود را واضح‌تر از دولت قبلي تعيين كرده است. تيم ترامپ به شدت به برنامه سياستي او وفادار بوده‌اند: حتي ماركو روبيو، وزير خارجه كه در سناي امريكا به شدت از ركورد حقوق بشري و نظام اقتدارگراي چين انتقاد مي‌كرد، در دوره وزارت خارجه‌اش انتقادات خود به چين را محدود كرده است، بنابراين ملاقات حضوري با ترامپ براي چين اهميت فزاينده‌اي يافته است. به همين دليل، پكن اميدوار به برگزاري نشست ميان رهبران دو كشور در پاييز است؛ نشيتي كه پكن خود خواهان ميزباني‌اش است. از ديد رهبران چين، كه هر اقدام سياست خارجي براي آنها اهميت نمادين دارد، اكنون نوبت ترامپ است كه از چين ديدار كند: شي در سال ۲۰۲۳ از امريكا ديدار كرده است، بنابراين ديدار بعدي رياست‌جمهوري بايد در چين باشد تا برابري روابط را نشان دهد. رهبران چين اميدوارند از طريق اين ملاقات مستقيما با ترامپ مذاكره كنند و اراده او براي هرگونه توافق بزرگ كه بتواند تنش‌هاي سياسي را كاهش بدهد، بسنجند. براي مثال، چين اميدوار است بتواند امريكا را به مصالحه در برخي سياست‌هاي حمايت از تايوان ترغيب كند، مانند كاهش فروش تسليحات يا اعلام صريح‌تر تعهد امريكا براي مقابله با هر تلاش يك‌جانبه تايوان جهت تغيير وضعيت موجود در تنگه تايوان. هدف از كسب چنين امتيازاتي، به معناي امكان اشغال تايوان با زور نيست، بلكه تضعيف اعتماد تايوان به تعهد امريكا به اين جزيره است.
قمار اژدهاي زرد
با اين حال، حس قدرت پكن در حوزه تجارت به خوش‌بيني كلي درباره رابطه بلندمدت چين و ايالات‌متحده تبديل نشده است. بسياري از رهبران چيني با وجود تمركز رييس‌جمهوري امريكا بر كسري تجاري باور ندارند كه توافق تجاري، هدف نهايي ترامپ باشد. در عوض، آنها رسيدن به يك توافق تجاري را به عنوان نخستين گام در فرآيند طولاني بازسازي روابط چين و امريكا مي‌بينند، كه در ادامه سياستگذاران امريكايي آزاد خواهند بود تا بر هر منبع تنش بعدي تمركز كنند. جامعه كارشناسان سياست خارجي و تصميم‌گيرندگان چين از تغيير توجه امريكا بيم دارد. نگراني مشترك اين است كه سيگنال‌هاي مثبت تجاري ازسوي ايالات‌متحده تاكتيكي و كوتاه‌مدت لاشد و بنابراين تنها مساله زمان است تا واشنگتن دوباره خصومت خود نسبت به چين و نظام سياسي اين بازيگر را از سر بگيرد. دولت ترامپ مي‌تواند كمپين خود براي هدف گرفتن اعضاي حزب كمونيست و خانواده‌هاي آنها را ازسر بگيرد كه شامل محدود كردن دسترسي به ويزا براي سفر به امريكا است يا مي‌تواند حمايت از تايوان را از طريق كمك‌هاي سياسي، اقتصادي، نظامي و ديپلماتيك افزايش بدهد. پكن همچنين نمي‌خواهد امريكا تلاش‌هاي خود را براي «جدا كردن حزب كمونيست چين از مردم چين» -كه حزب آن را حمله‌اي بنيادي به حكومت خود مي‌داند- افزايش بدهد. رهبران پكن همچنين نمي‌خواهند امريكا يك ائتلاف جهاني ضدچيني را احيا كند؛ گزاره‌اي كه مي‌تواند پكن را منزوي سازد.
برخلاف مسائل تجاري كه موجب خواهد شد تا پكن با اعتماد بالا به ميز مذاكره بيايد و فضاي توافق را هموار سازد، تمركز بر سياست تنها موجب سقوط آزاد روابط دوجانبه ميان پكن و واشنگتن خواهد شد. براي پكن، اين همان اتفاقي است كه در ۲۰۲۰ رخ داد، زماني كه واشنگتن چين را مسوول شيوع پاندمي كوويد-۱۹ دانست، رخدادي كه منجر به مجموعه‌اي از اتهامات عمومي تلخ‌تر و تندتر از هر دو طرف شد و روابط ديپلماتيك چين و امريكا را به پايين‌ترين سطح رساند.اعتماد پكن به مذاكرات تجاري در كنار نگراني‌هاي اين بازيگر درباره تنش‌هاي بلندمدت ميان دو كشور ممكن است چين را تشويق كند تا عمدا روند مذاكره تجاري را طولاني كند تا حتي پس از رسيدن به نخستين توافق براي رفع عدم توازن تجاري، رايزني‌ها براي فروش فنتانيل و جريان آزاد عناصر نادر خاكي ادامه يابد. پكن احساس مي‌كند مي‌تواند فشار امريكا را تحمل كند تا زماني كه موضوع اصلي تجارت باشد، نه سياست. علاوه بر اين، چين احتمالا در هر توافق احتمالي بندهايي مشخص براي فسخ را درج خواهد كرد تا براي واكنش به دولت ترامپ بتواند منغطف باشد. اگر ترامپ نظر خود را درباره تمركز بر تجارت تغيير دهد، يا اگر واشنگتن چين را به واسطه مسائل سياسي هدف گيرد و عليه پكن در تايوان اقدام خصمانه انجام بدهد، چين آماده است با عدم اجراي مفاد مشخص شده در توافق تجاري و تلافي با اهرم‌هاي اقتصادي خود، قدرت خود را نشان بدهد.
هنگامي كه پكن به مرحله بعدي توافق‌سازي نگاه مي‌كند، همچنان نگران است كه كدام نسخه از دولت ترامپ ظاهر خواهد شد. پكن خواهان مذاكرات حضوري با ترامپ است؛ رايزني‌هايي كه حول مسائل اقتصادي و تجاري باشد، تا دستان او را با تعهد به روابط مثبت و دوستانه چين و امريكا براي حداقل سه سال آينده ببندد، اما اين طرح مي‌تواند نتيجه معكوس به دنبال داشته باشد. حس برجسته قدرت پكن در تجارت ممكن است سياستگذارانش را بيش از حد آسوده بگذارد، گزاره‌اي كه مي‌تواند واكنش سخت‌گيرانه‌تر امريكا را تحريك كرده و روابط دوجانبه را دوباره به سقوط آزاد بي‌اعتمادي و خصومت بكشاند.
در بسياري از جنبه‌ها، سياستگذاران و تحليلگران در پكن بر اين باورند كه كاهش نهايي تنش ميان دو بازيگر اجتناب‌ناپذير است. علاوه بر اين، با توجه به غيرقابل‌پيش‌بيني بودن ترامپ، يك توافق تجاري اوليه ممكن است تنها يك فرصت كوتاه‌مدت باشد. فارغ از اينكه رهبران چين پس از شش ماه از دوره دوم رياست‌جمهوري ترامپ چقدر نسبت به موقعيت خود در برابر ايالات‌متحده احساس قدرت مي‌كنند، آنها معتقدند چاره‌اي ندارند جز اينكه براي جلوگيري از سناريوي بدتر آماده باشند و همزمان تلاش كنند تا مانع از تحقق سناريوهاي بدبينانه شوند.
پژوهشگر ارشد و مدير برنامه شرق آسيا در موسسه استيمسون