گزارش «اعتماد» از جرايمي كه طي چند سال گذشته تاكنون پيرامون استفاده از تاكسي‌هاي اينترنتي رخ داده است
چند قرباني؟
رييس شوراي شهر تهران: تاكسي‌هاي اينترنتي غيرقانوني هستند و از هيچ جا مجوز فعاليت ندارند
گروه حوادث
قبل از قتل الهه حسين‌نژاد كه مطرح شده بود قاتل او در تاكسي اينترنتي اسنپ فعاليت مي‌كرده، زني ميانسال توسط راننده اسنپ به قتل مي‌رسد؛ زن ميانسال قزويني با حدود 50 سال سن، روز دوشنبه 31 خردادماه ۱۴۰۰ حوالي ساعت ۱۱ و نيم صبح سوار اسنپ مي‌شود تا به آموزشگاه آرايشگري خود كه محل كارش بود، برود. اين زن ميانسال عضو اتحاديه آرايشگران قزوين و همچنين داراي آموزشگاه زيبايي در آن شهر بود. روز حادثه پسرش با گوشي تلفن همراه خود، براي مادرش اسنپ مي‌گيرد تا از مبدا خيابان پيروزي به سمت اسماعيل‌آباد محل آموزشگاهش برود، اما وقتي بعد از گذشت حدود 30 تا 45 دقيقه زن ميانسال به محل كارش نمي‌رسد، همكاران او با پسر و همسرش تماس مي‌گيرند و اطلاع مي‌دهند زن ميانسال هنوز به محل كارش نيامده است. اين زن حدود ساعت ۱۲ ظهر با همكارانش تماس گرفته و اطلاع داده بود در مسير است، اما از ساعت 12 ظهر به بعد گوشي تلفن همراهش خاموش شده و ديگر از او خبري نمي‌شود، اما نكته‌اي كه در اين ميان وجود داشته، اين بوده است كه پسر زن براي مادرش با گوشي خودش اسنپ گرفته بوده و حتي پايان سفر نيز اعلام شده بود. وقتي همسر و پسر زن ميانسال مي‌بينند خبري از او نيست، راننده نيز پاسخگوي تماس‌‌هاي آنان نيست، تصميم مي‌گيرند تا موضوع را به پليس اعلام كنند، چراكه راننده حتي كرايه را نيز دريافت كرده بوده است. پليس اقدام به رديابي راننده اسنپ و خودروي او مي‌كند. تا اينكه شب سه‌شنبه حوالي ۲۳ و ۳۰ دقيقه جنازه سوخته يك نفر در جاده بوئين‌زهرا كشف مي‌شود. پليس بلافاصله از خانواده اين زن مي‌خواهد تا براي شناسايي جسد به پزشكي قانوني مراجعه كنند و برادر مقتول اين كار را انجام مي‌دهد، اما جسد چنان سوخته بوده كه برادر مقتول از روي وسايل شخصي و كفش‌هاي او قادر به شناسايي و تاييد جنازه خواهرش مي‌شود. حتي خواهر مقتول درباره نحوه قتل او گفت: «ما از انگيزه قتل اطلاعي نداريم. حتي نمي‌دانيم خواهرم چطور كشته شده، آيا با روسري خفه شده يا با ضربات چاقو كشته شده است.» پليس با رديابي بالاخره راننده اسنپ را كه او هم ميانسال است دستگير مي‌كند، اما خودروي او همراهش نبوده و با استعلام خودرو مشخص مي‌شود تيباي سفيدرنگ دست همسر راننده اسنپ بوده است كه در تعقيب و گريز با پسر مقتول، خودرو را پشت چراغ قرمز در ترافيك رها كرده و فرار مي‌كند.
راننده اسنپ در ابتدا انگيزه قتل را نياز مالي مطرح مي‌كند، اما طبق بررسي‌ها، مقتول با خود يك انگشتر و گوشواره نقره ساده داشته كه حتي متهم به قتل آنها را هم برنداشته بوده و گوشي مقتول هم قيمت چنداني نداشته است. از سوي ديگر راننده بعد از چندي منكر اعترافاتش مي‌شود و مي‌گويد او قتل را انجام نداده است، اما دوربين مسير شهر الوند نشان مي‌دهد اين خودرو با سرعت از آنجا عبور كرده است. طبق برخي اطلاعات، اين راننده اهل قزوين نبوده و از شهر ديگري به آنجا رفته است و مشخص نيست آيا اسنپ سوابق او را بررسي كرده بوده يا خير؟ خواهر مقتول درباره اين حادثه گفت: «خواهرم هيچ قطعه طلايي به همراه نداشت و ما از انگيزه قتل اطلاعي نداريم. راننده تاكسي اينترنتي با خودروي تيباي سفيد، دو ساعت و نيم پس از اعلام پايان سفر برگشته است در حالي كه به‌طور معمول بايد 10 دقيقه پس از رساندن مسافر به مقصد، اعلام برگشت مي‌كرد، به ما گفته شده راننده تنها نبوده و يك زن او را در اين جنايت همراهي كرده، راننده از مسير الوند تغيير مسير داده و جنازه خواهرم در بوئين‌زهرا پيدا شده است. پدر و مادرم هنوز از اين ماجرا و نحوه كشته شدن خواهرم اطلاعي ندارند و ما همچنان منتظر گزارش پليس آگاهي از نحوه دقيق به قتل رسيدن خواهرمان هستيم. خواهرم ساعت ۱۲ و نيم كلاس داشت و بايد ۱۵ و ۳۰ دقيقه به قزوين باز مي‌گشت، همكارش آن روز به دليل بيماري در محل كار حاضر نشده بود و به علت اينكه خواهرم حال او را جويا نشده، تعجب كرده و به همين دليل با كارآموزان اسماعيل‌آباد تماس مي‌گيرد و متوجه مي‌شود كه مربي آن روز در آموزشگاه حاضر نشده است. خواهرم هميشه پوشيده بود و چيز وسوسه‌انگيز و طلايي همراه نداشت و صرفا يك انگشتر و گوشواره نقره داشت، اكنون نيز فقط دو تلفن همراه و كيف و مداركش نيست و انگيزه قتل مشخص نشده است.»
پس از قتل الهه حسين‌نژاد نيز زني به همراه فرزندانش توسط راننده يكي از همين تاكسي‌هاي اينترنتي كنار خيابان رها مي‌شود و راننده نيز مي‌رود. اين مسافر زن مي‌گويد: «راننده تهديدم مي‌كرد كه همين جا پياده‌‌مان مي‌كند. مي‌گفت؛ ماشين متعلق به او نيست و ما هم نمي‌توانيم كاري بكنيم و در آخر هم من و فرزندانم را در اوج گرما و در اتوبان آزادگان از ماشين پياده كرد و رفت.»
سعيد منتظرالمهدي، سخنگوي فراجا در واكنش به قتل الهه حسين‌نژاد توسط فردي كه در تاكسي اينترنتي نيز فعاليت مي‌كرده، گفته بود: «اتحاديه و شركت‌هاي كسب‌وكار‌هاي مجازي و خودروهاي اينترنتي، طبق قانون، موظفند براي فعاليت رانندگان، از پليس استعلام بگيرند كه شركت اسنپ در سال 99 براي شروع به كار مشاراليه (قاتل الهه حسين‌نژاد) استعلام گرفته است كه در آن زمان جرم محكوميتي براي او ثبت نشده بود. پليس صرفا پاسخ استعلام مبني بر ارتكاب جرايم درجه 1 تا 3 را به عنوان جرايم موثر كيفري در قانون مي‌دهد و صفر تا صد به‌كارگيري و نظارت بر حسن انجام كار رانندگان به عهده شركت‌هاي پذيرنده است؛ بر اساس تفاهمنامه فيمابين، پليس و شركت‌هاي موصوف بايد هر 6 ماه، از پليس استعلام مجدد گرفته شود. همه توصيه‌هاي لازم پليسي مجددا به اتحاديه‌هاي مربوطه اعلام و مقرر شد در اولين فرصت نسبت به برطرف كردن خلأ‌هاي موجود و همچنين نسبت به احراز هويت بيومتريك معتبر رانندگان اقدام كنند.»
زني به همراه فرزندانش توسط راننده تاكسي اينترنتي وسط اتوبان رها شد
مرداد ماه جاري، خانم جواني به همراه پسر 2ساله و دختر 5ساله‌اش براي سفر خود از يك تاكسي اينترنتي درخواست راننده مي‌كند. آن‌طور كه اين خانم تعريف مي‌كند، راننده پس از پذيرش سفر، در تماس تلفني از او خواسته است ضمن لغو سفر، هزينه آن را از طريق كارت به كارت پرداخت كند، اما مسافر از اين كار امتناع كرده است. اين مسافر در مورد جزييات اين ماجرا مي‌گويد: «از همان ابتداي مسير، راننده رفتار مناسبي نداشت و بسيار عصبي به نظر مي‌رسيد. با وجود اينكه ابتداي حركت، خودم درخواست روشن كردن كولر كرده بودم، اما محيط داخل خودرو به قدري سرد شد كه به خاطر بچه‌ها از راننده درخواست كردم كولر را خاموش كند كه با لحن تند گفت هوا گرم است و خاموش نمي‌كند. در ميانه مسير هنگامي كه در اتوبان آزادگان بوديم، راننده متوجه شد كه بچه‌هاي من داخل ماشين خوراكي خورده‌اند و به همين دليل با عصبانيت شروع به فرياد زدن و فحاشي كرد، اين در حالي بود كه من شيشه را پايين داده و باقيمانده خوراكي را از ماشين بيرون ريخته بودم.»
اين مسافر زن در ادامه مي‌گويد: «پرخاشگري و توهين راننده ادامه داشت و من و فرزندانم را در اوج گرما و در اتوبان آزادگان از خودرو پياده كرد و رفت. ترسيده بودم. با دو بچه كوچك و وسايل همراه، وسط اتوبان آزادگان و جايي كه هيچ دسترسي محلي نداشت حدود يك ساعت منتظر ماندم. نه خودروهاي عبوري توقف مي‌كردند و نه درخواستم از سوي تاكسي‌هاي اينترنتي پذيرش مي‌شد. از شدت ترس و اضطراب فقط گريه مي‌كردم و همين حال من باعث استرس فرزندانم شده بود، به هر حال از آن موقعيت خارج شديم، اما نكته عجيب‌تر اين بود كه در ادامه پس از شكايت از اين راننده در شركت مربوطه و دادسرا، پيگيري‌هاي همسرم مشخص كرد كه اين راننده اصلا مالك خودرويي كه در شركت ثبت شده نبوده و خودرو متعلق به فرد ديگري است.»
او گفت: «آيا اين شركت نبايد رانندگان خود را به درستي احراز هويت و ارزيابي رواني كند؟ چگونه يك راننده به راحتي به خودش اجازه مي‌دهد جداي از پرخاشگري و توهين، مسافر را تهديد و تهديدش را هم عملي كند؟ سوال و مساله مهم‌تر اين است كه چرا فردي با خودرويي كه متعلق به خودش نيست، در تاكسي اينترنتي مشغول فعاليت است.»
تاكسي‌هاي اينترنتي غيرقانوني هستند
يكي از مسوولاني كه در شركت اسنپ فعاليت مي‌كند در واكنش به اين ماجرا اعلام كرده است: «در دستورالعمل نظارت بر چگونگي فعاليت ارايه‌دهندگان خدمات هوشمند مسافر مشمول قانون نظام صنفي كشور، الزامي مبني بر مالكيت خودرو براي راننده وجود ندارد و لازم است كه مشخصات وسيله نقليه با مشخصات ثبت شده در سامانه سماس وزارت كشور همخواني داشته باشد، به اين معنا كه مشخص باشد چه شخصي با چه مشخصاتي، با چه خودرويي در سكوهاي تاكسي آنلاين در حال فعاليت است، اين اطلاعات هم در پلتفرم‌هاي تاكسي آنلاين و هم در سامانه سماس وجود دارد. قانونگذار در تدوين اين بخش از دستورالعمل، دو منطق را در نظر گرفته است؛ در ارتباط با امنيت سفر، هدف قانونگذار تامين امنيت سفر است و اين موضوع كه مالكيت خودرو متعلق به راننده باشد، مانعي براي وقوع جرم نيست و آنچه بازدارندگي دارد، اين است كه مشخص باشد چه فردي با چه مشخصاتي با كدام خودرو در حال فعاليت است. از سوي ديگر، منطق اقتصادي اين قانون نيز به اين شكل است كه با توجه به شرايط اقتصادي و معيشتي، امكان درآمدزايي از يك خودرو براي بيش از يك نفر نيز وجود دارد، به عنوان مثال ممكن است دو نفر با يك خودرو در سكوهاي تاكسي اينترنتي در حال فعاليت و امرار معاش باشند. در چنين شرايطي مهم اين است كه مشخص باشد هر سفر توسط چه كسي با چه مشخصاتي انجام شده كه همان‌طور كه اشاره شد، اين اطلاعات به شكل كامل ثبت مي‌شود و موجود است، اين را هم بايد در نظر گرفت در مواردي كه فرد با ماشين شخص ديگري فعاليت مي‌كند، اغلب به اين شكل است كه ماشين متعلق به يكي از دوستان يا نزديكان اين افراد است به عنوان مثال در موردي كه شما اشاره كرديد، خودرو متعلق به پدر سفير بوده است.»
با توجه به رشد فزاينده استفاده از تاكسي‌هاي اينترنتي و گسترش خدمات حمل‌ونقل آنلاين، به‌طور طبيعي زمينه‌ها و بسترهاي جديدي براي بروز اختلافات، تنش‌ها و حتي وقوع جرايم به وجود آمده است. تجربه سال‌هاي اخير نشان داده است كه تنوع و حجم سفرها در اين پلتفرم‌ها گاهي منجر به بروز مسائلي نظير درگيري لفظي، ضرب‌وجرح، آزار و اذيت و حتي در موارد نادر ارتكاب جرايم سنگين همچون قتل و سرقت شده است. با اين حال مرداد ماه امسال، مهدي چمران، رييس شوراي شهر تهران در جمع خبرنگاران گفت: «تاكسي‌هاي اينترنتي غيرقانوني هستند و از هيچ جا مجوز فعاليت ندارند.»