«اعتماد» در گفت‌وگو با عبدالرضا فرجيراد بررسي مي‌كند
ديپلماسي زير سايه ماشه
حديث روشني
درحالي كه سايه جنگ دوازده روزه ميان ايران و رژيم صهيونيستي هنوز بر تحولات منطقه سنگيني مي‌كند، واشنگتن بار ديگر در تلاش است تا تهران را به ميز مذاكره بازگرداند.
به گزارش شبكه سي‌ان‌ان، دولت ترامپ در حال بررسي بسته‌اي پيشنهادي است كه شامل كاهش تحريم‌ها، آزادسازي ميلياردها دلار از دارايي‌هاي مسدود شده ايران و سرمايه‌گذاري حدود ۳۰ميليارد دلاري براي بازسازي برنامه هسته‌اي غيرنظامي ايران است؛ اما شرط اصلي امريكا توقف كامل غني‌سازي اورانيوم از سوي تهران است. گزاره‌اي كه بارها به عنوان خط قرمز ايران قلمداد شده است. با اين همه براساس محتواي اين گزارش ادعايي حتي در اوج حملات اخير، مذاكرات غيررسمي و محرمانه ميان مقامات امريكايي و برخي ميانجي‌هاي منطقه‌اي با ايران ادامه داشته و پس از آتش‌بس نيز رايزني‌ها دنبال شده است. در همين راستا استيو ويتكاف، فرستاده ويژه ترامپ، با اشاره به اين تحركات، مدعي شده كه ايران براي توافق آماده است؛ ادعايي كه مقام‌هاي رسمي كشورمان هنوز آن را تاييد نكرده‌اند. در تهران نيز عباس عراقچي، وزير امور خارجه كشورمان صراحتا تاكيد كرد كه هنوز هيچ توافقي براي مذاكره وجود ندارد و شرايط با پيش از آغاز جنگ تغيير كرده است. از نظر تهران، بازگشت به مذاكرات مستلزم بازتعريف قواعد، منافع و جبران خسارات وارده است. در همين حال، سخنگوي شوراي نگهبان تاييد كرده كه طرح مجلس براي تعليق همكاري با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تصويب نهايي رسيده است؛ اقدامي كه به باور ناظران مي‌تواند دامنه بازرسي‌ها را محدود و شرايط را براي مذاكرات احتمالي در ادوار بعدي دشوارتر كند.
همزمان اما به گفته رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان تهديد كشورهاي اروپايي مبني بر فعال‌سازي مكانيسم ماشه، وضعيت را پيچيده‌تر كرده است. اكنون همه نگاه‌ها به روزهاي پيش‌رو دوخته شده؛ جايي كه شايد سرنوشت مذاكرات، صلح يا تشديد تنش مسير ديگري را مقابل بازيگران دخيل قرار دهد. در همين راستا روزنامه اعتماد با هدف ارزيابي گزاره‌هاي مهم و تعيين‌كننده بر آينده تنش‌ها ميان تهران و واشنگتن و نيز تل‌آويو و تاثير آن بر فرآيند ديپلماسي كه به واسطه تحركات اسراييل و امريكا متوقف شده، با عبدالرضا فرجيراد، استاد ژئوپليتيك گفت‌وگو كرده است.
فرجيراد ضمن تاكيد بر اين موضوع كه با وجود تصويب طرح تعليق همكاري ايران با آژانس و پيچيدگي‌هاي سياسي و فني حاكم، ايران گزينه‌اي به غير از مذاكره ندارد، خواه با امريكا و خواه با اروپا. اما اين استاد ژئوپليتيك همزمان تاكيد دارد وضعيت پس از حملات اخير اسراييل به ايران تغيير كرده و اكنون طرف‌هاي غربي ديگر عجله‌اي براي مذاكره ندارند، لذا ايران نيز بايد كاملا هوشمندانه عمل كند.
مشروح اين گفت‌وگو را در ادامه مي‌خوانيد:
عبدالرضا فرجيراد، استاد ژئوپليتيك در پاسخ به اين سوال «اعتماد» كه تصويب طرح تعليق همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي توسط شوراي نگهبان چگونه فضاي ديپلماسي ميان ايران و ايالات‌متحده را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد، گفت: مجلس طرحي را تصويب كرده كه به تاييد شوراي نگهبان نيز رسيده است، اما واقعيت اين است كه ما ناگزير از ورود به مسير مذاكره هستيم؛ چه با امريكا، چه با اروپا. اين روزها حتي مذاكره با اروپا نيز اهميت فزاينده‌اي يافته است، به‌ويژه به دليل مسائلي نظير مكانيسم ماشه و بازگشت احتمالي تحريم‌ها (اسنپ‌بك). در طرح مجلس، هر چند سخن از تعليق همكاري با آژانس آمده و ظاهرا تمام درها بسته شده، اما همچنان بخش‌هايي وجود دارد كه مي‌تواند گشايش‌هايي ايجاد كند.
به باور فرجيراد تا اين لحظه، نه دولت، نه سازمان انرژي اتمي و نه حتي وزارت امور خارجه، اقدامي براي اخراج بازرساني كه در ايران حضور دارند انجام نداده‌اند. از سوي ديگر، با توجه به برخي اظهارات غيررسمي از سوي طرف امريكايي درباره آمادگي براي مذاكره، همچنان تصميم نهايي از سوي طرف ايراني اعلام نشده است. با اين حال، در جريان جنگ دوازده روزه، هم وزير امور خارجه و هم سخنگوي وزارت خارجه بارها اعلام كردند كه در صورت توقف تجاوز رژيم صهيونيستي، جمهوري اسلامي ايران آمادگي گفت‌وگو را دارد. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه تاكيد كرد: در صورت ورود به مذاكرات، موضوع تعليق فعاليت بازرسان آژانس به يكي از محورهاي اصلي تبديل خواهد شد؛ به‌ويژه اگر مذاكرات با اروپا در دستور كار قرار گيرد كه اتفاقا اروپايي‌ها نسبت به اين مساله حساسيت بيشتري نيز داشته‌اند. علت اين حساسيت هم روشن است: مكانيسم ماشه. به گفته فرجيراد اكنون نيز شواهدي وجود دارد مبني بر اينكه سه كشور اروپايي، يعني فرانسه، آلمان و بريتانيا، مصمم به فعال‌سازي مكانيسم ماشه هستند. در چنين شرايطي، اگر ايران بخواهد بدون توجه به اين تحولات از كنار رايزني‌ها عبور كند، ممكن است در كنار تحريم‌هاي موجود امريكا، تحريم‌هاي سازمان ملل نيز دوباره اعمال شود. همين مساله موجب مي‌شود كه كشورهاي غربي، برخلاف گذشته، ديگر عجله‌اي براي ورود به مذاكرات نداشته باشند. فرجيراد در ادامه گفت‌وگوي خود با «اعتماد» خاطرنشان كرد: پيش از حمله اسراييل، اين گروه از بازيگران براي مذاكره عجله داشتند. علت هم اين بود كه، به ادعاي خودشان، احساس مي‌كردند ايران به سمت دستيابي به سلاح هسته‌اي پيش مي‌رود؛ به‌ويژه با دراختيار داشتن ۴۰۸ كيلوگرم اورانيوم غني‌شده با خلوص ۶۰درصد و همچنين فعال‌سازي سانتريفيوژها. اما اكنون، باتوجه به اطلاعاتي كه ازسوي وزارت امور خارجه و سخنگوي آن منتشر شده، چند سايت مهم هسته‌اي ايران در جريان حملات اخير دچار آسيب شده‌اند. اين آسيب‌ها، چه مربوط به سايت فردو باشد يا ساير مراكز، باعث شده روند غني‌سازي اورانيوم به‌طور طبيعي با تاخير مواجه شود.
به باور اين استاد ژئوپليتيك در نتيجه، برخلاف گذشته كه طرف‌هاي غربي نگران سرعت پيشرفت برنامه هسته‌اي ايران بودند و براي مذاكره عجله داشتند، اكنون اين شرايط تغيير كرده است. در واقع، اكنون اين ايران است كه بايد با دقت زمان را مديريت كند، چراكه هرگونه تاخير در ورود به مذاكرات مي‌تواند به ضرر كشور تمام شود.
فرجيراد همچنين تاكيد كرد: اگر مكانيسم ماشه فعال شود، تحريم‌ها نه تنها باقي خواهند ماند بلكه استمرار آنها مذاكرات آتي را نيز پيچيده‌تر خواهد كرد، زيرا در آن بازه زماني، غربي‌ها تنها به موضوع هسته‌اي بسنده نخواهند كرد و موضوعات ديگري را نيز در دستور كار خود قرار مي‌دهند. اين درحالي است كه به نظر مي‌رسد جمهوري اسلامي ايران، در موضع‌گيري‌هاي رسمي خود، مذاكره را رد نكرده و حتي اعلام آمادگي براي گفت‌وگو نيز وجود دارد. در اين شرايط، به نظر مي‌رسد ورود به مذاكره، ابتدا با امريكا و در ادامه با اروپا يا حتي به‌صورت همزمان يك ضرورت است. طبيعتا مسوولان كشور، با درنظر گرفتن تمامي ابعاد امنيتي، فني و سياسي، تصميم نهايي را اتخاذ خواهند كرد. اما بايد توجه داشت كه مساله آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، به‌ويژه در صورت ورود به مذاكره با غرب، موضوعي نيست كه بتوان آن را ناديده گرفت.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت: اگر هدف، رسيدن به توافق باشد، بازرسي‌هاي آژانس به عنوان بخشي از اين توافق از سر گرفته خواهد شد. به همين دليل، به نظر مي‌رسد كه مجلس، در طرح خود صرفا تعليق همكاري را در نظر گرفته و هنوز گزينه خروج از معاهده ان‌پي‌تي را مطرح نكرده است.
فرجيراد در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» در باب ادعاهاي اخير دولت ترامپ مبني بر ارايه بسته پيشنهادي براي بازگشت ايران به ميز مذاكره تاكيد كرد: در اين مورد و پيش از هر تحليلي بايد ديد صحت و سقم اين گزارش تا چه حد است؛ يعني ابتدا بايد مشخص شود كه گزارش سي‌ان‌ان تا چه اندازه قابل اتكا و مبتني بر واقعيت است. نكته دوم آن است كه ممكن است در پشت اين گزارش، نيت‌هايي چون عمليات رواني، فريب يا زمينه‌سازي براي كشاندن ايران به پاي ميز مذاكره نهفته باشد. اين نيز مهم است كه بررسي شود آيا چنين پيشنهاداتي عملا در روند مذاكرات احتمالي نيز مطرح خواهند شد يا صرفا در سطح رسانه‌اي باقي مي‌مانند.
به باور فرجيراد نكته سوم آن است كه تاكنون مقامات رسمي ايالات‌متحده، نه اين گزارش را رسما تاييد كرده‌اند و نه آن را تكذيب. اگر فرض را بر اين بگذاريم كه اين گزارش با اطلاع و هماهنگي با مقامات امريكايي منتشر شده، مي‌توان نتيجه گرفت كه هدف از آن، وارد كردن ايران به مرحله‌اي از چانه‌زني و مذاكره است. در عين حال، امريكايي‌ها تاكيد كرده‌اند كه صرفا به دنبال توافق محدود نيستند، بلكه از طرحي جامع سخن مي‌گويند؛ طرحي كه بنا بر آنچه در گزارش‌ها آمده، صرفا موضوع هسته‌اي را دربر نمي‌گيرد، بلكه شامل مسائل منطقه‌اي، برنامه موشكي ايران و حتي نوعي سامان‌دهي به روابط دوجانبه ميان ايران و امريكاست.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت: اگر فرض كنيم كه گزارش سي‌ان‌ان صحت دارد كه البته درباره صحت آن همچنان ترديدهايي وجود دارد، مي‌توان نتيجه گرفت كه امريكايي‌ها در حال آماده‌سازي بستري براي يك توافق جامع هستند، مشروط بر اينكه تصور كنند ايران حاضر به ارايه برخي امتيازات يا عقب‌نشيني از برخي مواضعش خواهد شد. در چنين چارچوبي، مذاكرات صرفا به بحث هسته‌اي محدود نخواهد بود.
به گفته فرجيراد با اين حال، هنوز مقامات رسمي جمهوري اسلامي ايران، چه در سطح رييس‌جمهور و چه در سطح وزير خارجه، درباره احتمال ورود مذاكره يا رد آن واكنشي نشان نداده‌اند. سخنراني‌هاي اخير مسوولان ارشد نيز حاوي هيچ نشانه مشخصي در مورد پذيرش يا رد مذاكرات نبوده است. در عين حال رد و بدل شدن پيام‌ها ميان ايران و امريكا به صورت غيرمستقيم ادامه دارد. احتمال دارد در لابه‌لاي همين پيام‌ها، مقدمات و تمهيداتي براي آغاز مذاكرات جديد نيز فراهم شود.
اين استاد ژئوپليتيك در ادامه گفت‌وگوي خود با «اعتماد» تاكيد كرد: همچنين بايد در نظر داشت كه در هر سناريويي، موضوع آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و نظام بازرسي‌هاي آن بايد لحاظ شود. حتي اگر آن‌گونه كه در گزارش ادعايي سي‌ان‌ان آمده، قرار باشد سرمايه‌گذاري سي ميليارد دلاري در زيرساخت هسته‌اي صلح‌آميز ايران انجام شود، اين اقدام نيز نيازمند حضور و نظارت آژانس خواهد بود، چنان‌كه در همه كشورهاي داراي فعاليت هسته‌اي صلح‌آميز اين گزاره مرسوم است. در نتيجه، طرح مجلس نيز بيش از آنكه راهبردي و دايمي تلقي شود، مي‌تواند به عنوان اقدامي موقتي و تاكتيكي در واكنش به شرايط خاص تلقي گردد. در چنين شرايطي، تصميم‌گيري نهايي، همان‌طور كه تاكنون نيز مشاهده شده، در سطح عالي‌ترين مقامات نظام اتخاذ خواهد شد.
فرجيراد در پاسخ به ديگر سوال «اعتماد» مبني بر تاثير ميزان آسيب بر تاسيسات هسته‌اي ايران بر مذاكرات احتمالي ميان تهران و واشنگتن و حتي تروييكاي اروپايي خاطرنشان كرد: هر چند كه در ابتدا آقاي بقايي، سخنگوي وزارت امور خارجه، از آسيب جدي به تاسيسات هسته‌اي ايران خبر دادند و پس از آن نيز آقاي عراقچي اين موضوع را تاييد كرد، اكنون تقريبا ترديدي وجود ندارد كه برخي مراكز هسته‌اي ايران واقعا دچار صدمه شده‌اند. در اين ميان، نطنز، فردو و تاسيسات اصفهان هدف حمله قرار گرفتند و حتي مكان‌هايي نظير پارچين و خوناب اراك نيز چندين بار مورد حمله قرار گرفته‌اند. به گفته فرجيراد در داخل امريكا ديدگاه‌هاي متعددي درباره ميزان اين خسارات وجود دارد. برخي جريان‌هاي دولتي تلاش مي‌كنند از اين وضعيت فرصت‌سازي كنند. از سوي ديگر دموكرات‌هاي مخالف دولت، بر اين باورند كه تاسيسات به طور كامل نابود نشده‌اند.
برخي گمانه‌زني‌ها نيز حاكي از آن است كه انتشار اطلاعات طبقه‌بندي شده توسط وزارت دفاع امريكا ممكن است با هدف فشار بر ترامپ از سوي دموكرات‌ها صورت گرفته باشد. اين استاد ژئوپليتيك در ادامه به «اعتماد» گفت: در اين ميان، اروپايي‌ها نيز رويكردي متفاوت اتخاذ كرده‌اند. آنها اخيرا در مورد اورانيوم ۴۰۸ كيلوگرمي ايران اظهاراتي داشته‌اند و مدعي شده‌اند كه اين اورانيوم همچنان دست‌نخورده باقي مانده است.
اين درحالي است كه ترامپ و برخي منابع امريكايي مي‌گويند همان اورانيوم نيز نابود شده و در محل دفن گرديده است. اين اختلاف در روايت‌ها از سوي سه طرف يعني ايران، امريكا و اروپا نشان از پيچيدگي فضاي پس از حملات دارد. هر چند در اين ميان رويكرد اروپايي‌ها بيشتر بر كم‌اهميت جلوه دادن حادثه است؛ البته احتمالا با هدف فعال كردن نقش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي.
به بيان ديگر، اروپا مي‌خواهد از طريق كاهش تنش و مداخله آژانس، روندي ديپلماتيك را آغاز كند. به باور فرجيراد در هر حال، اگر بخواهيم به جمع‌بندي برسيم، بايد اظهارات مقامات رسمي جمهوري اسلامي ايران را به عنوان مبناي تحليل درنظر گرفت. وقتي گفته مي‌شود كه تاسيسات دچار آسيب شده‌اند، طبيعي است كه فعاليت‌هاي غني‌سازي فعلا امكان‌پذير نباشد. اين مراكز، از جمله نطنز و فردو، محل استقرار سانتريفيوژها بوده‌اند و در صورت عدم فعاليت آنها، فرآيند غني‌سازي نيز موقتا متوقف مي‌شود.
به گفته اين استاد ژئوپليتيك توقف فرآيند غني‌سازي، هر چند ناخواسته و به دليل حملات صورت گرفته، مي‌تواند از منظر مذاكرات آينده به عنوان يك امتياز تلقي شود كه مي‌تواند در چانه‌زني‌هاي آتي مورد استفاده قرار گيرد. البته هنوز مشخص نيست كه بازگشت كامل اين تاسيسات به حالت قبل چقدر زمان خواهد برد؛ دو ماه، سه ماه، شش ماه يا شايد بيشتر. اما همين صدمات، در كوتاه‌مدت مي‌تواند فضايي براي مذاكره فراهم كند؛ به‌ويژه اگر ايران در اين چارچوب، مطالبات و خواسته‌هاي خود را نيز در دستور كار قرار دهد. فرجيراد در ادامه تحليل كرد كه در هر حال آغاز مذاكرات، به ويژه در نخستين مرحله، مشخص خواهد شد كه برنامه و نقشه راه امريكايي‌ها براي آينده چيست.
فرجيراد در پاسخ به سوال پاياني «اعتماد» در باب ارزيابي گام بعدي تل‌آويو در هماهنگي با واشنگتن خاطرنشان كرد: به نظر مي‌رسد اقدام بعدي رژيم صهيونيستي و شخص نتانياهو، به روند مذاكرات گره خورده است.
به عبارت دقيق‌تر، رفتار اسراييل در قبال ايران تابعي از تصميمات كاخ سفيد و شخص دونالد ترامپ خواهد بود. از نگاه من، نتانياهو بدون هماهنگي و چراغ سبز ازسوي ترامپ، اقدام مستقلي عليه ايران انجام نخواهد داد؛ چنان‌كه حمله اخير به تاسيسات ايران نيز با حمايت آشكار امريكا صورت گرفت.
به گفته اين استاد ژئوپليتيك در همين چارچوب، اگر ترامپ به اين جمع‌بندي برسد كه مذاكرات به خوبي در حال پيشرفت است و طرفين به تفاهم نزديك شده‌اند، احتمالا جلوي ادامه حملات اسراييل را خواهد گرفت. اما اگر همانند پنج دور گذشته، ارزيابي ادعايي ترامپ اين باشد كه مذاكرات صرفا تلاشي است براي خريد زمان است و دستاورد ملموسي براي واشنگتن به همراه ندارد، با توجه به روحيه خاص رييس‌جمهوري امريكا، ممكن است مجددا زمينه براي اقدامات تحريك‌آميز و تجاوزكارانه اسراييل فراهم شود.