در پي تحولات اخير منطقه‌اي و بين‌المللي، مذاكرات غيرمستقيم ايران و امريكا ديگر بار در كانون توجه ديپلمات‌ها و تحليلگران سياسي قرار گرفته است. در اين دور از مذاكرات شرايطي حساس و بسيار پيچيده در جريان است، اين گفتوگوها مي‌تواند تاثيرات عميقي بر روابط دو كشور و ثبات منطقه داشته باشد. بر اساس منابع آگاه نزديك به تيم مذاكره‌كننده، اين گفتوگوها با محوريت احياي برجام، تحريم‌ها و تبادل زندانيان در حال انجام است.
تضمين‌ها و تحريم‌ها در كانون گفت‌وگو
بر اساس گزارش‌ها و تحليل‌هاي اخير هدف اصلي از مذاكرات اخير ايران و امريكا دستيابي به چارچوبي مشخص براي ادامه گفت‌وگو‌هاست. وال‌استريت ژورنال به نقل از مقامات ايراني و امريكايي نوشت: دور دوم مذاكرات شامل تعيين جدول زمانبندي و احتمالا تدوين چارچوبي براي توافق است. از سوي ديگر، بيانيه وزارت خارجه عمان هدف مذاكرات را در جهت تلاش بر ضرورت دستيابي به يك توافق «منصفانه و پايدار» مي‌داند كه هم مانع از دستيابي ايران به سلاح هسته‌اي شود و هم تحريم‌ها را لغو كند. عراقچي در مصاحبه‌اي تصريح كرد: امريكايي‌ها تاكنون هيچ بحث غيرمرتبط با موضوع هسته‌اي را مطرحي نكردند، ما نيز گفته‌ايم مذاكره ما مرتبط با مسائل هسته‌اي است و موضوع ديگري را نمي‌پذيريم. وال‌استريت‌ژورنال نيز به نقل از يك منبع آگاه اعلام كرد: ايران در پي آن است كه مجموعه‌اي از پيشنهاد‌ها را براي يك توافق هسته‌اي جديد ارايه دهد. از جمله ارايه تضمين‌هايي از سوي دولت ترامپ مبني بر اينكه واشنگتن از توافق آتي خارج نخواهد شد. مي‌توان گفت دو طرف به دنبال تعريف يك ساختار جديد براي مذاكرات هستند، اختلاف‌هاي اساسي بر سر گستره توافق و تضمين‌هاي اجرايي آن همچنان پابرجاست. موفقيت اين گفتوگوها در گروي توانايي طرفين براي يافتن راه‌حلي در قبال اين چالش‌هاست، در غير اين صورت، خطر تداوم به نسبت و تشديد تنش‌ها وجود خواهد داشت.
مواضع دو طرف: از ادعا تا واقعيت
وزارت خارجه ايران در بيانيه‌اي رسمي اعلام كرد: «هرگونه توافق منوط به رفع كامل تحريم‌ها و تضمين‌هاي عملي از سوي طرف امريكايي است.» اين در حالي است كه جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي امريكا در نشستي مطبوعاتي گفت: «امريكا به دنبال توافقي جامع است كه نه‌تنها برنامه هسته‌اي، بلكه موضوعات منطقه‌اي و حقوق بشري را نيز پوشش دهد.» تحليلگران معتقدند شكاف ميان خواسته‌هاي دو طرف همچنان عميق است، اما نشانه‌هايي از انعطاف در مواضع مشاهده مي‌شود. به عنوان مثال برخي منابع از احتمال آزادي زندانيان دو كشور به عنوان گام اول براي كاهش تنش‌ها خبر داده‌اند.
واكنش‌هاي داخلي و بين‌المللي
سيد عباس عراقچي در توييتي در برنامه x خاطرنشان كرد: جو نسبتا مثبت در رم باعث پيشرفت در اصول و اهداف يك توافق احتمالي شد.ما شرح داديم كه چگونه براي بسياري در ايران برجام ديگر به اندازه كافي خوب نيست. براي آنان، آنچه از برجام باقي مانده تنها درس‌هايي كه از آن ياد گرفته شده، است.من شخصا به برداشت تمايل دارم.گفت‌وگو‌هايي در روزهاي آينده با هدف بررسي جزييات آغاز خواهد شد. پس از آن، ما در موقعيت بهتري براي قضاوت خواهيم بود.
در حال حاضر خوش‌بيني ممكن است
موجه باشد، اما با احتياط زياد
به‌طور كلي در داخل ايران، مواضع درباره مذاكرات همچنان دوگانه است. جناح‌هاي اصلاح‌طلب از بازگشت به برجام به عنوان راه‌حلي براي بهبود اقتصاد دفاع مي‌كنند، در حالي كه اصولگرايان هشدار داده‌اند كه «اعتماد به امريكا اشتباهي استراتژيك است». در مقابل، متحدان منطقه‌اي امريكا، از جمله اسراييل و عربستان، نگراني‌هاي خود را درباره كاهش فشار بر ايران ابراز كرده‌اند.
فرصت‌هاي اقتصادي
اگر مذاكرات دولت پزشكيان موفق شود
آزادسازي منابع جديد: امريكا احتمالا حاضر خواهد شد در صورت توافق اوليه (مثلا يك توافق محدود يا confidence-building)، برخي منابع ارزي جديد ايران را (مثلا درآمد نفتي در چين يا عراق) آزاد كند.
كاهش فشار بر صادرات نفت: كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند اگر مذاكرات موفق پيش برود، صادرات نفت ايران ممكن است به ۲ ميليون بشكه در روز برسد (الان حدود ۱.۵ ميليون است) كه باعث افزايش درآمد ارزي و تقويت ارزش ريال مي‌شود.
احياي روابط بانكي محدود: يكي از فرصت‌هاي احتمالي اين است كه با توافق مقدماتي، دسترسي محدود بانك‌هاي ايراني به سوييفت يا مبادلات يورويي دوباره برقرار شود، حداقل در سطح تراكنش‌هاي بشردوستانه.
سرمايه‌گذاري در زيرساخت و انرژي: شركت‌هاي نفتي آسيايي (مثلا CNPC چين، پتروبراس برزيل) و برخي شركت‌هاي اروپايي كوچك آماده ورود مجدد به پروژه‌هاي نفت و گاز ايران هستند، اگر فضاي بين‌المللي كمي بهتر شود.
افزايش رشد اقتصادي: طبق برآورد مركز تحقيقات مجلس ايران، در صورت رفع بخشي از تحريم‌ها، رشد اقتصادي ايران مي‌تواند به ۴.۵ درصد تا ۵ درصد برسد (در حالي كه بدون توافق رشد پيش‌بيني شده كمتر از ۲درصد است) .
تاثير اخبار مذاكرات دولت پزشكيان
(پيش‌بيني شده)
بازار ارز: حتي همين الان، با انتخاب پزشكيان كه رويكردي معتدل‌تر نسبت به غرب دارد، دلار در بازار آزاد چند روزي افت كرده يا تثبيت شده.
در صورت ارسال سيگنال‌هاي مثبت مذاكره، پيش‌بيني مي‌شود دلار حدود ۱5-۱0درصد كاهش كوتاه‌مدت داشته باشد.
بورس: بورس تهران اگر سيگنال‌هاي مثبت بگيرد (مثلا رفع بخشي از تحريم‌ها يا آزادسازي دارايي‌ها)، احتمالا با يك رالي كوتاه‌مدت مواجه شود، خصوصا در گروه‌هاي بانكي، خودرويي و پتروشيمي.
تورم: كاهش نرخ ارز مي‌تواند تورم وارداتي را مهار كند. در سناريوي توافق، تورم سالانه ايران ممكن است ۵ تا ۱۰ درصد كمتر از حالت بدون توافق باشد.
سرمايه‌گذاري داخلي: طبق تحليل مركز پژوهش‌هاي اقتصاد بين‌الملل، اگر مذاكرات فضاي مثبت ايجاد كند، سرمايه‌گذاران داخلي (در مسكن، توليد و كشاورزي) انگيزه بيشتري براي فعاليت خواهند داشت، چون ريسك سياسي كمتر مي‌شود.
چشم‌انداز پيش‌رو: با توجه به اختلافات اساسي و شرايط سياسي دو كشور، رسيدن به توافق سريع دور از انتظار به نظر مي‌رسد. با اين حال، كارشناسان معتقدند حتي گفت‌وگوهاي محدود مي‌تواند از تشديد تنش‌ها جلوگيري كند. حسن روحاني، رييس‌جمهور پيشين ايران در مصاحبه‌اي اخيرا گفته است: «ديپلماسي تنها راه‌حل بحران است، اما موفقيت آن نيازمند اراده جدي دو طرف است.»
در روزهاي آينده، تحولات مذاكرات به شدت تحت تاثير رويدادهاي داخلي دو كشور و تحركات منطقه‌اي خواهد بود. ادامه اين روند نيازمند پختگي سياسي و انعطاف از سوي تهران و واشنگتن است.