امين شول‌سيرجاني
خوزستان پرآب‌ترين استان ايران است و در عين حال پر از سدهاي غول‌پيكر و داراي شمار زيادي رودخانه. اين موقعيت جغرافيايي موجب شده خوزستان هميشه يكي از مناطقي باشد كه تحت‌تاثير حوادث طبيعي باشد. خوزستاني‌ها هم احتمالا در طول تاريخ به اين همه نوسان و اتفاق خو گرفته‌اند. جديدترين اين اتفاق‌ها روانه شدن سيلاب‌هاي سهمگين در رودخانه‌هاي اين استان است كه فعلا به مدد سدها از شدت آنها كاسته شده است. در روزهايي كه خوزستان به منبع توليد خبرهاي لحظه‌اي تبديل شده كوشش كرديم در گفت‌وگو با يك مقام ارشد سازمان آب و برق خوزستان اطلاعات دقيق‌تري را درباره وضعيت پايداري سدها، اتفاقات پيش رو و صحت و سقم برخي شايعات جويا شويم. حميدرضا خدابخشي، دستيار ويژه مديرعامل سازمان آب و برق خوزستان در گفت‌وگو با روزنامه اعتماد به اين موارد پاسخ گفته است.
آقاي خدابخشي شائبه‌اي مطرح شده مبني بر اينكه از آذرماه گذشته سازمان آب و برق خوزستان در مكاتبه‌اي با استانداري بر لزوم تخليه مخازن سدهاي استان تاكيد كرده بود اما مديريت ارشد اجرايي استان با اين تصميم موافق نبوده است. آيا شما اين مكاتبه را تاييد مي‌كنيد؟
سازمان آب و برق خوزستان يك مجموعه تخصصي است كه بر اساس ملاحظات كارشناسي اظهارنظر مي‌كند. البته در آذرماه تيم فعلي مديريتي سازمان آب و برق خوزستان بر سر كار نبوده‌اند و من سابقه اين قضيه را در اختيار ندارم كه بتوانم آن را تاييد يا رد كنم. اما چيزي كه من مي‌دانم آن موقع سيلاب‌هاي سختي راه نيفتاده بوده كه براي مخازن سدهاي ما مشكلي پيش بيايد. البته بايد بپذيريم كه ما فقط ملاحظات كارشناسي را مد نظر قرار مي‌دهيم در حالي كه مديريت اجرايي استان ملاحظات ديگري هم مد نظر دارد. من اين ديدگاه آقاي استاندار را شاهد بوده‌ام كه اذعان كرده‌اند حتي اگر ديدگاه كارشناسي بر افزايش خروجي آب سدها باشد باز هم ايشان به ملاحظات معيشتي و رفاهي مردم توجه دارند و اجازه نمي‌دهند صرفا بر اساس ديدگاه كارشناسي عمل شود.
بامداد شنبه هفدهم فروردين‌ماه كه اعلام شد چند شهر خوزستان از جمله سوسنگرد، حميديه و... بايد تخليه شوند اين سوال پيش آمد كه چرا اين تصميم زودتر و در زمان مناسبي اتخاذ نشد تا مردم امكان واكنش بهتري پيدا كنند؟
واقعيت اين است كه در خوزستان هماهنگي مناسبي ميان مسوولان صورت گرفته است. ما در استان تلفات انساني ناشي از سيلاب نداشتيم. ندادن تلفات جاني در سيلاب يك شاخص مثبت در عملكرد محسوب مي‌شود. كشورهايي مانند آلمان و فرانسه و امريكا در بسياري اوقات غافلگير مي‌شوند و تلفات انساني هم دارند ولي ما در خوزستان با وجود همه مشكلاتي كه وجود داشت غافلگير نشديم. سازمان آب و برق خوزستان به موقع هشدارهايش را داده است. نيروهاي نظامي و انتظامي همه پاي كار آمدند و خوشبختانه خسارت جاني نداشته‌ايم.
آيا ظرف دو سه روز گذشته بهتر نبود تصميم‌گيري براي تخليه شهرها و روستاها در شرايط بهتري اتخاذ مي‌شد تا مردم فرصت كافي براي تخليه و انتقال را داشته باشند؟
مردم فرصت كافي دارند. هشتم فروردين‌ماه امسال ما در سايت سازمان آب و برق خوزستان هشدار داده‌ايم كه كدام مناطق در معرض خطر آبگرفتگي هستند. سازمان آب و برق خوزستان فقط مي‌تواند بگويد كه در كدام مناطق سيل مي‌آيد. چون اين سيل‌ها كنترل شده‌اند. يعني ما يك سيل بزرگ‌تر را تحويل گرفته‌ايم و بعد به صورت جريان آرام و كند از دريچه سدها خارج مي‌شود تا از شدت خسارت بار آن كاسته شود. ما با انتشار پوستر‌هايي در فضاي مجازي هم اطلاع‌رساني كرديم. ستاد مديريت بحران استان درباره احتمال آبگرفتگي به همه ستادهاي شهرستان‌ها در اين مناطق اطلاع‌رساني كرده بود. يعني فرصت تخليه منازل از هشتم فروردين‌ماه تا همين حالا وجود داشته است.
پس چرا بسياري از مردم اين مناطق را تخليه نكردند؟
يكي از مهم‌ترين دلايل رفتار مردم اين است كه به دليل كند بودن جريان سيلاب بروز آن را باور نكردند. به اين مناطق قبلا اخطار داده شده بود كه در صورت نياز تخليه انجام شود. حتي همين حالا هم كه دستور تخليه داده شده معنايش اين نيست همين حالا سيل به شهر مي‌رسد. مثلا براي سوسنگرد يا حميديه ممكن است دو روز ديگر اتفاق بيفتد. ما قصدمان اين است مردم به مناطق ايمن بروند. اين تصميم مفهومش اين نيست كه همه جا را همين حالا آب مي‌گيرد. بازه زماني مناسب رعايت شده است. روزي دو جلسه برگزار مي‌شود و ميزان ورودي و خروجي آب سدها به دقت بررسي و تصميم‌گيري مي‌شود. مردم بايد باور كنند آن مناطقي كه اعلام كرده‌ايم سيل به آنجا مي‌رسد.
شايد نگران زمين‌هاي كشاورزي‌شان هستند؟
بله نگران هستند. اما به هر حال چاره‌اي جز پذيرش واقعيت نيست. اينكه مي‌گويند ما محاصره شده‌ايم معمولا به اين شكل اتفاق مي‌افتد كه مشغول سيل‌بند مي‌شوند در حالي كه آب در روستاي بالاتر راه ارتباطي‌شان را از پشت سرشان قطع مي‌كند و اينها متوجه نمي‌شوند. تصور مي‌كنند اگر سيل‌بند خودشان را حراست كنند نتيجه‌بخش است و آب به مزارع آنها نمي‌رسد. در حالي كه مدل‌هاي محاسبه ما نشان مي‌دهد هر كجا را كه اعلام كرده‌ايم حتما سيل مي‌گيرد. البته اين سيل تفاوتش با حادثه پلدختر اين است كه انرژي سيل مخرب نخواهد بود و به گونه‌اي نيست كه خسارت بزرگي رخ بدهد.
اين را با اطمينان مي‌فرماييد؟
بله. ضمن اينكه بايد من يك خبر خوش هم بدهم كه ما در سه حوزه مديريت سيلاب محيط زيستي انجام داده‌ايم. در بخش كارون مسيل بحره احيا شد و آب شيرين را به سمت تالاب شادگان منتقل مي‌كند. اين مسيل را سازمان آب و برق خوزستان بهسازي و سامان دهي كرده بود و 400 متر مكعب آب بر ثانيه را وارد تالاب شادگان مي‌كند. در حوضه زهره سد مخزني نداريم. آبي كه به هنديجان و بعدا به خليج فارس مي‌رسد. آنجا هم يك كانال سيلاب‌بر داريم كه مسيل طبيعي‌اش احيا شده و آب را مي‌برد و به جنوب شرق استان خوزستان و يكي از كانون‌هاي ريزگرد مي‌رساند. اين كار هم سيلاب رودخانه زهره را مديريت كرد و به شهر هنديجان خسارتي وارد نشد. در بخش رودخانه جراحي هم با استفاده از يك مسيل بهسازي شده آب رودخانه به دشت‌هاي شرق اهواز منتقل شد كه آن هم از كانون‌هاي فعال توليد ريزگرد استان خوزستان بوده است. اگر ما مي‌گوييم كه مي‌توان از روش‌هاي محيط زيستي براي مديريت سيلاب استفاده كرد يكي از روش‌ها فعال كردن و بهسازي مسيل‌ها است.
آيا مسيلي هم بوده كه بهسازي يا لايروبي نشده باشد؟
نه مسيلي نداشتيم كه لايروبي نشده باشد. ظرف 10 سال گذشته دبي آب به گونه‌اي نبوده كه مسيل‌ها فعال شوند. اين مسيل‌ها توسط سازمان آب و برق خوزستان براي زمان سيلاب آماده شده بودند. در بخش‌هاي دز و كرخه دشت‌هاي سيلابي بوده‌اند كه روي‌شان سيل‌بند زده شده است. يا تجاوز به حريم‌ها اتفاق افتاده است. توسعه روستايي و توسعه كشاورزي موجب شده اين حريم‌ها نقض شود. سيل‌بندها را احداث مي‌كنند و وقتي رودخانه با حجم زيادي آب راه مي‌افتد سيل‌بندها مي‌شكنند و گفته مي‌شود كه خسارت به بار آمده است. در حالي كه رودخانه رفتار طبيعي‌اش را بروز مي‌دهد. ربطي هم به لايروبي و مسائل ديگر ندارد.
الان حجم آب ذخيره دز و كرخه چگونه است؟
در سد دز ما هنوز 226 ميليون مترمكعب ظرفيت خالي داريم. سد در حال تخليه و كاهش تراز است. در سد كرخه از تراز نرمال بالاتر هستيم اما در تراز ايمن قرار داريم. ذخيره سد كرخه 6 ميليارد و 57 ميليون متر مكعب است. بخشي از اين بايد تخليه شود. الان در تراز كنترل سيلاب هستيم اما بايد به تراز نرمال برسيم. بايد مخازن سدها را براي سيلاب بعدي آماده كنيم.
بارش‌هاي جديد در راه داريم يا سيلاب بارش‌هاي قبلي است؟
هم بارش خواهيم داشت و هم بخشي از آب ناشي از ذوب برف‌هاي قبلي است. يك تيم 15 نفره از بهترين استادان دانشگاه‌ها و كارشناسان سازمان آب و برق خوزستان و كارشناسان شركت‌هاي مهندسين مشاور در زمينه آب دور همه جمع شده‌اند و هر روز ساعت سه بعدازظهر به ما مي‌گويند كه براي 14 روز بعد بايد چه كاري انجام دهيم. بر همين مبنا پيش‌بيني‌مان اين است كه 26 فروردين سيلاب به سد كرخه و بعد هم سد دز مي‌رسد. برنامه ما اين است حجم فعلي آب سدها به ميزان قابل قبولي كاهش يابد و خروجي آب را متناسب با وضعيت پيش آمده تنظيم كنيم.
چرا مدل پيش‌بيني‌تان 14 روزه است. آيا نمي‌توان با استفاده از داده‌هاي پيش‌بيني هواشناسي به شيوه ديگري برنامه‌ريزي كرد؟
اينكه بعد از 14 روز چه اتفاقي مي‌افتد را هواشناسي به ما نمي‌گويد. احتمالاتي مطرح مي‌شود ولي نمي‌توان بر اساس اين احتمالات خفيف برنامه‌ريزي كرد. اين يك امر رايج در سراسر دنيا است. كشورهايي مانند امريكا با وجود در اختيار داشتن ماهواره‌هاي اختصاصي باز هم دچار سيل مي‌شوند. معنايش اين است كه پديده‌هاي طبيعي و هواشناسي خيلي قابل پيش‌بيني نيست. سيل قبلي نسبت به پيش‌بيني‌ها از نظر زمان بارش نصف شده بود و از لحاظ ميزان بارش 50 درصد بيشتر از چيزي بود كه قبلا پيش‌بيني كرده بوديم. با اين حال ما تلاش كرديم با حفظ ايمني سدها آب را نگهداري كنيم و با دبي كمتري به پايين دست منتقل كنيم.
براي سيل 26 فروردين پيش‌بيني‌ها چه مي‌گويد. آيا حجم سيلاب نگران‌كننده خواهد بود؟
تحليل‌مان اين است كه مشكل خاصي نخواهيم داشت اما هواشناسي چند متغيره است و كار دشواري است.
تلاش‌هاي اين روزهاي سپاه براي تغيير مسير آب و انفجارهايي كه در منطقه انجام مي‌شود با هماهنگي شما انجام شده؟
بله انفجارها با هماهنگي سازمان آب و برق خوزستان انجام شده است. يك مورد در دژ باكري براي ورود آب به هورالعظيم انفجار انجام شد. در موردي ديگر هم يكي از سيل‌بندهاي استراتژيك بالادست شهرستان سوسنگرد انفجار انجام شد تا تراز آب رودخانه كرخه را كاهش دهد و اجازه نداد آب وارد شهر شود. آب را به سمت كوه‌هاي‌الله اكبر فرستاد كه اين آب شهر بستان را دور مي‌زند و از بالادست وارد هورالعظيم مي‌شود. البته ما مجبوريم در جاهايي كه مسيل‌ها جاده احداث شده اين جاده‌ها را بر داريم.
روي مسيل‌ها جاده زده شده براي انتقال آب پيش بيني نشده است؟
بله. در بازسازي بايد براي اين جاده‌ها لوله‌گذاري شود و روي اين لوله‌ها بتن و خاكريزي شود و بعد جاده احداث شود تا جلوي عملكرد مسيل‌هاي سيلابي گرفته نشود. هفت جاده خاكي دسترسي روستايي و دو جاده آسفالت دسترسي محلي هستند كه اين مشكل را دارند.
يكي ديگر از شائبه‌هاي اين روزها به ماجراي مخالفت شركت‌هاي نفتي براي آبگيري مخزن شماره 5 هورالعظيم مربوط است. شما اين خبر را تاييد مي‌كنيد؟
نه اينگونه نيست. اين فرمايش شما در سال‌هاي 94 و 95 اتفاق افتاد. هنوز تاسيسات نفتي در ميادين آزادگان كامل نشده بود و مقاومت مي‌كردند كه آب زير پاي‌شان نرود. اما الان چنين مقاومتي وجود ندارد و حتي همكاري و كمك كردند تا دژ شهيد باكري هم بازگشايي شود و آب به هورالعظيم برسد.
دليل اينكه بخشي از حوضچه شماره 5 آبگيري نشده، چيست؟
حوضچه شماره 5 به دليل شيب مرتفعش آبگيري نشده است. آن بخش از طريق كانال سلمان و زهكش دهخدا كه الان آب شيرين را منتقل مي‌كند پر شده است. يك قسمت مثلثي‌اش پر نشده كه به دليل همان شيبي است كه اشاره كردم. تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌دهند كه بخش‌هاي خشك تالاب در كشور عراق هم دارد آبگيري مي‌شود. اين قسمت‌ها قبلا به عنوان كانون ريزگردها شناسايي شده‌اند. يعني اگر مخزن 5 خيس نشده در مقابل جاي ديگري آبگيري شده و اين هم مفيد است. آب دارد حركت مي‌كند به سمت جنوب و وارد ناحيه‌اي مي‌شود كه كانون ريزگرد است.
حميدرضا خدابخشي: ما در سه حوزه مديريت سيلاب محيط زيستي انجام داده‌ايم. در بخش كارون مسيل بحره احيا شد و آب شيرين را به سمت تالاب شادگان منتقل مي‌كند. اين مسيل را سازمان آب و برق خوزستان بهسازي و سامان دهي كرده بود و 400 متر مكعب آب بر ثانيه را وارد تالاب شادگان مي‌كند. در حوضه زهره سد مخزني نداريم. آبي كه به هنديجان و بعدا به خليج فارس مي‌رسد. آنجا هم يك كانال سيلاب‌بر داريم كه مسيل طبيعي‌اش احيا شده و آب را مي‌برد و به جنوب شرق استان خوزستان و يكي از كانون‌هاي ريزگرد مي‌رساند.