شبكه‌هاي اجتماعي چه تاثيري بر شكل‌گيري اعتراضات جليقه زردها داشتند
برقراري ارتباط يا سم‌پاشي؟
صدف فاطمي
چيزي كه از چندين هفته گذشته با عنوان اعتراضات مسالمت‌آميز عليه سياست‌هاي اخير امانوئل ماكرون، رييس‌جمهور فرانسه آغاز شده حالا برچسب خشونت‌آميز به خود گرفته است. تعداد معترضان به طرز غيرقابل باوري در حال افزايش است و تاكنون بيش از ۴۰۰ مجروح و يك كشته در نتيجه تظاهرات سراسري گزارش شده است. ماجرا از راننده جوان 32 سالهاي شروع شد كه در يكي از حومه‌هاي شهر پاريس زندگي مي‌كرد. او ماه مه نامه‌اي در اعتراض به افزايش نرخ سوخت در شبكه‌هاي اجتماعي منتشر كرد و از مردم خواست آن را امضا كنند. اين درخواست تا اوايل اكتبر ۲۰۱۸ توجه كسي را جلب نكرد تا اينكه ۲۲ اكتبر، روزنامه «لوپريزين» گزارشي درباره اين نامه نوشت و تعداد زيادي درخواست كاهش قيمت سوخت او را امضا كردند. آن طرف تعدادي از كاربران فيس‌بوك هم در حمايت از اين درخواست، گروهي تشكيل دادند و بعضي شهروندان هم به صورت خودجوش گروه‌هاي محلي سازماندهي كردند. تعدادي از كشاورزان در شبكه‌هاي اجتماعي فيلم‌ها و كليپ‌هايي از خود منتشر كردند و در آن از شرايط سخت زندگي‌شان گفتند. با گسترش اعتراض‌ها در شبكه‌هاي اجتماعي، يك راننده معترض پيشنهاد داد كه در يك تاريخ مشخص بلوار بزرگ دور پاريس را اشغال و مسدود كنند. طرفداران اين اعتراض‌ها در گوشه و كنار شبكه‌هاي اجتماعي صداي او را شنيدند و دست به كار اعتراض خياباني شدند. هافينگتن‌پست مي‌نويسد:«مبدا خيزش تظاهرات جليقه زردها برخلاف سنت معمول بود. اعضاي اين جنبش يكديگر را در شبكه‌هاي اجتماعي پيدا كردند بنابراين نقش شبكه‌هاي اجتماعي را در ساماندهي اين اعتراض‌ها نمي‌توان ناديده گرفت.» اما چرا به اين معترضان جليقه زردها مي‌گويند و شبكه‌هاي اجتماعي چطور بستر اعتراض آنها را فراهم كردند؟
اين يك شرايط اضطراري است
بنا بر قانون رسمي كشور فرانسه، جليقه‌هاي زرد جزء جدايي‌ناپذير خودروي هر شهروندي است كه در فرانسه زندگي مي‌كند. اگر ماشين هر شهروندي خراب شود و شرايط اضطراري پيش بيايد بايد اين جليقه را تن كند و منتظر كمك بماند. بر اساس اين قانون كه از سال ۲۰۰۸ اجرايي شد هر شهروندي كه از اين قانون تخطي كند، مبلغ ۱۵۳ دلار جريمه نقدي مي‌شود. حالا به زعم شهروندان فرانسوي همان شرايط اضطراري به گونه‌اي ديگر پيش آمده است. آن طور كه الجزيره مي‌نويسد، فرانسوي‌هايي كه شرايط را براي خود نامساعد ديده‌اند با پوشيدن جليقه‌هاي زردشان يك پيام روشن را مخابره مي‌كنند. آنها چشم انتظار كمك نشسته‌اند و شايد براي همين بود كه اين اعتراضات ابتدا مسالمت‌آميز ناميده شد و بعد از آن با افزايش تعداد مجروحان رنگ ديگري پيدا كرده است. حالا هر روز خبرهاي بيشتري از ديده شدن لكه‌هاي قرمز رنگ خون روي جليقه‌هاي زرد معترضان ديده مي‌شود. آخرين خبرها حاكي از كشته شدن زن ۶۳ سالهاي است كه به گفته شاهدان در يك حركت غيرعمد زير گرفته شده است. آن طور كه در گزارش‌ها آمده، راننده بعد از اينكه معترضان جلويش را گرفتند و به خودرويش كوبيدند، دستپاچه شد و آن زن را زير گرفت كه منجر به مرگ او شد. با وجود افزايش آمار كشته‌شدگان هر روز تعداد معترضاني كه در پاريس، پاييتخت فرانسه به خيابان‌ها مي‌آيند بيشتر مي‌شود. شعارشان اين است:«ماكرون بايد استعفا دهد». آن طرف امانوئل ماكرون معتقد است كه معترضان بايد خجالت بكشند چراكه خشونت در فرانسه جايي ندارد. اين اما نقطه پايان نيست. هر روز تعداد بيشتري به موج معترضان در شبكه‌هاي اجتماعي مي‌پيوندند و شكل اعتراضات جدي‌تر مي‌شود. آنها به راحتي در شبكه‌هاي اجتماعي همديگر را پيدا مي‌كنند و آن طور كه رويترز مي‌نويسد، اين آسان‌ترين و در عين حال مخرب‌ترين راه براي پيدا كردن يك پايگاه اعتراضي است چراكه همه به شبكه‌هاي اجتماعي دسترسي آسان دارند. منابع خبري بسيار زيادي در فرانسه بر اين باور هستند كه فيس‌بوك پلتفرم اصلي سازماندهي اين اطلاعات بوده و شايد اگر فيس‌بوكي در كار نبود، شهروندان فرانسه جليقه‌هاي زردشان را براي همان كاربري از پيش تعريف شده، نگه مي‌داشتند و هيچگاه جنبش اعتراضي در اين ابعاد شكل نمي‌گرفت. اما آيا واقعا فيس‌بوك به عنوان يك شبكه اجتماعي نقش ويژه‌اي در سازماندهي اين اعتراض‌ها داشته است؟
وقتي فيس بوك الگوريتمش را تغيير داد
حالا همه چشم‌ها به فيس‌بوك دوخته شده است. همه مفسران، مقصر اصلي شكل‌گيري اعتراض‌هاي جليقه زردها را فيس‌بوك مي‌دانند و روي رفتار اين پلتفرم اجتماعي در جريان اعتراض‌ها متمركز شده‌اند. آن طور كه الجزيره مي‌نويسد، بعد از بررسي‌هاي صورت گرفته در شبكه‌هاي اجتماعي، نتيجه‌اي روي ميز آمده كه اصلا به نفع فيس‌بوك نيست. نتيجه مطالعات روي پلتفرم فيس‌بوك نشان مي‌دهد كه تغيير سياست فيس‌بوك يكي از احتمالات افزايش جنبش اعتراضي كلاه زردهاست چنانچه در چندين جنبش اعتراضي معروف سالهاي اخير از بهار عربي در مصر تا شورش‌هاي ضد مسلمان در ميانمار و سريلانكا هم رد پاي اين شبكه اجتماعي محبوب به خوبي ديده مي‌شد. سال گذشته فيس‌بوك الگوريتم خود را به نحوي تغيير داد كه نمايش محتوا‌هاي محلي براي هر كاربري در اولويت قرار بگيرد. مارك زاكربرگ دليل اين تغيير الگوريتم را برقراري ارتباط موثرتر با كاربران عنوان كرد در حالي‌كه ديگر شبكه‌هاي اجتماعي فعال و محبوب دنيا از صفحات تبليغي و ديگر روش‌هاي سازماني حرفه‌اي براي افزايش ارتباط با كاربران خود استفاده مي‌كنند. همچنين با توجه به اينكه كاربران فيس‌بوك اغلب افراد قديمي هستند كه از سال‌ها پيش در اين شبكه اجتماعي عضو شده‌اند و جوان‌ترها سراغ پلتفرم‌هاي ديگري مانند اينستاگرام مي‌روند، انتشار اخبار محلي توجه آنها را به خود جلب مي‌كند. وينسنت گلد، روزنامه‌نگار و تحليلگر رسانه‌هاي اجتماعي در روزنامه ليبرشن فرانسه مي‌نويسد:«الگوريتم جديد فيس‌بوك كلاه زردها را به يك حباب فيلتر وصل مي‌كند كه در آن به ندرت محتوايي مي‌بينند كه مربوط به اعتراض‌ها نباشد.» نفوذ فيس‌بوك و خيلي بيشتر از آن اتصال مبتني بر اينترنت و ساده اين شبكه اجتماعي نشان مي‌دهد كه اين پلتفرم ممكن است در جنبه‌هاي ديگر اين جنبش اعتراضي هم ديده شود. جليقه زردها هيچ رهبر يا سخنگويي ندارند كه دولت فرانسه براي مذاكره يا دستيابي به مصالحه بتواند به او مراجعه كند. لئپنسد برشيدسكي، ستون‌نويس بلومبرگ در آخرين مطلب خود مي‌نويسد:«تصميم فيس‌بوك براي انتشار پررنگ‌تر اخبار اعتراضات جليقه زردها قدرت بيشتري به معترضان مي‌دهد. انسان‌ها جايي كه همراهان زيادي داشته باشند، ترس كمتري خواهند داشت و جسارت‌شان بيشتر مي‌شود. اين اقدام فيس‌بوك بدون شك منجر به افزايش ميزان اعتراضات مي‌شود. هر چند زاكربرگ مدعي بود كه با پررنگ كردن اخبار محلي مي‌تواند بر افزايش ارتباطات كاربران تمركز كند اما اين چيزي نيست كه اتفاق افتاده است.» به اعتقاد وينسنت گلد، مديران فيس‌بوك كه حيطه اختيارات‌شان مدام از طرف زاكربرگ در حال افزايش است، واسطه‌هاي جديدي هستند كه در ويرانه‌هاي اتحاديه‌هاي كارگري، انجمن‌ها يا احزاب سياسي رشد مي‌كنند.