توسعه اشتغالزايي روستايي
حجت الله مهدیان
در اكثر كشورهاي جهان، نسبت جمعيت روستايي به جمعيت كل كشور در حال كاهش است به‌طوري‌كه در اغلب كشورهاي پيشرفته اين مقدار زير ۱۰ درصد است. جداي از مسائل مربوط به روند رشد طبيعي شهرنشيني در تمامي جهان، علت اصلي اين كاهش، محدودبودن ظرفيت توليد مناطق روستايي به خصوص در حوزه‌هاي مربوط به كشاورزي است. با صنعتي‌شدن و علمي‌شدن كشاورزي در كشورها، بهره‌وري منابع توليد روستايي نيز افزايش يافته و بالتبع در درازمدت نيازمند نيروي انساني كمتري است.
اين روند خودبه‌خود باعث افزايش بيكاري و كاهش درآمد روستاييان داراي زمين و امكانات كمتر مي‌شود. به همين جهت يكي از استراتژي‌هاي اصلي اشتغالزايي در مناطق روستايي، حركت به سمت صنايع و كسب‌وكارهاي غيركشاورزي است. اينگونه كسب‌وكارها در چند حوزه اساسي قرار مي‌گيرند: صنايع تبديلي، صنايع فرهنگي، خدمات، امور دولتي و ديگر كسب‌وكارهاست. ارايه خدمات اجتماعي و اقتصادي مناسب در نقاط واسطي همچون روستاهاي مركزي و شهرك‌ها و شهرهاي كوچك، از مهاجرت مستقيم روستاييان به شهرهاي بزرگ جلوگيري مي‌كند. به‌علاوه وجود چنين نقاط ميانجي باعث خواهد شد كه بسياري از روستاييان علاوه بر حفظ كار خود در روستا از زندگي شهري نيز برخوردار شده و بعضا داراي كسب‌وكار جديدي در آن نقطه واسط در كنار شغل روستايي خود نيز شوند كه اين خود زمينه افزايش درآمد و رفاه آنان را فراهم مي‌سازد. سروساماندهي به ساختار سلسله‌مراتبي سكونتگاه‌هاي كشور بسيار ضروري است. بايد روستاهاي مركزي‌تر كه بزرگ‌تر و داراي امكانات بيشتر هستند روستاهاي كوچك‌تر و پراكنده اطراف خود را پوشش داده و اين روستاها از طريق شهرك‌ها يا شهرهاي كوچك به شهرهاي بزرگ و در نهايت كلانشهرها ارتباط يابند. به هر حال ممكن است در اين فرآيند لازم باشد تا بسياري از مناطق دورافتاده‌تر يا غيرقابل‌دسترس كه طبق روند موجود نيز در حال تخليه و نابودي هستند نيز از گردونه خارج شده و ساكنان آنها به ديگر روستاها يا مناطق جديد كوچ داده شوند. اساسا نبايد صرفا توسعه روستايي و توسعه كارآفريني روستايي را در بافت خود روستا تصور كرد. بلكه بايد بدان به صورت ملي نگريست. به همين جهت از مهم‌ترين راهكارهاي توسعه كارآفريني و اشتغالزايي در مناطق روستايي مي‌توان به ايجاد شهرك‌هاي كسب‌وكاري اشاره كرد. اين شهرك‌ها با ايجاد فضاي مناسب براي رشد كسب‌وكارها و كارآفريني همچون انكوباتوري باعث رشد شركت‌ها و بنگاه‌هاي روستايي مي‌شوند. صنايع تبديلي از جمله مهم‌ترين زمينه‌هاي مربوط به توسعه كشاورزي، توسعه روستايي و توسعه اشتغالزايي در روستاهاست. وظيفه اصلي اين صنايع، فرآوري محصولات كشاورزي و دامي روستا و تبديل آنها به كالاهايي نهايي‌تر و باارزش‌تر است. اين امور اكثرا در صنايع و كارخانه‌هاي شهري انجام مي‌شود. انجام اين امور در روستاها يا نواحي اطراف روستاها باعث خلق ارزش‌افزوده بيشتر در اين مناطق و تحريك توليد مي‌شود. بعلاوه كيفيت و دوام محصولات نيز افزايش يافته و قدمي روبه‌جلو درراستاي تحكيم امنيت غذايي كشور برداشته مي‌شود. توسعه اينگونه صنايع كه به دانش و فناوري فوق‌العاده‌اي نيازمند نيستند، امري امكان‌پذير براي نواحي روستايي محسوب مي‌شود. بسياري از روستاييان نيز كه در شهرها نيز در همين نوع صنايع و كسب‌وكارها به كار مشغول مي‌شوند، كمتر به مهاجرت متمايل خواهد شد. اينگونه صنايع، امكان صادرات مستقيم محصولات و كالاها به ديگر كشورها را فراهم آورده و باعث افزايش رونق مناطق روستايي خواهد شد. صنايع فرهنگي از جمله صنايع ريشه‌دار در مناطق روستايي محسوب مي‌شوند و به جرات مي‌توان گفت زادگاه اين صنايع محسوب مي‌شوند. اگرچه صنايع فرهنگي گستره وسيعي را در برمي‌گيرند، اما مناطق روستايي بيشتر بر صنايع دستي متمركز هستند. از آنجايي كه روستاييان وقت آزاد به‌نسبه زيادي به‌خصوص به صورت فصلي در اختيار دارند، اكثرا بر زمينه‌اي از اينگونه صنايع وارد مي‌شوند. اينگونه مصنوعات يا مورد استفاده شخصي و خانوادگي قرار مي‌گيرند يا اينكه به عنوان كمك‌خرج (در كنار درآمد اصلي از كشاورزي) مورداستفاده قرار مي‌گيرند. مواد اوليه موردنياز صنايع دستي، به‌وفور در مناطق روستايي موجود است، به‌علاوه اينكه نيازمند دانش فوق‌العاده يا فناوري سطح بالايي نيز نيستند. شايان ذكر است اين صنايع، زمينه اشتغال مناسبي نيز براي زنان به عنوان قشر عظيمي از جمعيت روستايي محسوب مي‌شود و از يك طرف آنان را از فضاي خانه دور نكرده و از طرف ديگر با شرايط جسماني و روحي آنان سازگاري بيشتري دارد. صنعت گردشگري (توريسم) نيز از ديگر صنايع فرهنگي محسوب مي‌شود كه زمينه رشد فوق‌العاده‌اي در مناطق روستايي دارد. طبيعت زيباي مناطق روستايي همراه با جاذبه‌هاي سنتي روستانشينان، زمينه مورد علاقه گردشگران داخلي و خارجي محسوب مي‌شود. توسعه اين صنعت كه با هزينه قابل‌توجه‌اي همراه نيست، در حاشيه خود باعث توسعه كسب‌وكارهاي فراواني خواهد شد. خدمات، زمينه فوق‌العاده اشتغالزايي است كه حوزه درحال رشدي در اكثر كشورهاي جهان محسوب مي‌شود به‌طوري‌كه بسياري از انديشمندان، اقتصاد نوين را اقتصاد خدماتي مي‌نامند. خدمات، زمينه بسيار مستعدي براي اشتغالزايي است چون در يك اقتصاد روبه‌رشد و پويا، نمي‌توان هيچ‌گونه محدوديتي براي توسعه خدمات در نظر گرفت. به علاوه خدمات زمينه مناسبي براي خلاقيت و نوآوري افراد محسوب مي‌شود. بخش عمده‌اي از كارآفريني‌ها در حوزه خدمات اتفاق مي‌افتد. خدمات اجتماعي، خدمات بهداشتي، خدمات فني، خدمات آموزشي، تجارت، خدمات اقتصادي و مالي، و خدمات ارتباطي از جمله مهم‌ترين زمينه‌هاي قابل‌توسعه و اشتغالزا در مناطق روستايي هستند. قطعا مشاركت دولت در اين زمينه مي‌تواند تسهيل‌كننده و تسريع‌كننده فرآيند توسعه خدمات در روستاها باشد.
رييس هيات‌مديره و مديرعامل بانك توسعه تعاون