سياست دموكراتيك در عصر ديجيتال
پريا حيدري
كتاب «دگرگوني ساختاري جديد در حوزه عمومي و دموكراسي شورايي» اثر يورگن هابرماس، يكي از آثار مهم و ادامه‌دهنده تفكرات پيشين اين فيلسوف برجسته درمورد دموكراسي و حوزه عمومي است كه به تازگي با ترجمه كمال پولادي از سوي نشر مركز منتشر شده است. اين اثر در ادامه كتاب معروف هابرماس «دگرگوني ساختاري حوزه عمومي» منتشر شده است و به ويژه بر تحولات جديدي كه در دنياي معاصر در ارتباط با حوزه عمومي و سياست‌هاي دموكراتيك رخ داده، تاكيد دارد. كتاب شامل يك پيشگفتار و سه بخش است: تأملات و فرضيه‌هايي در باب دگرگوني جديد در ساختار حوزه عمومي، دموكراسي شورايي و منظور از دموكراسي شورايي چيست؟ يورگن هابرماس، يكي از برجسته‌ترين فيلسوفان معاصر آلمان و نظريه‌پردازان دموكراسي و حوزه عمومي، در اين كتاب به طور ويژه به تحولات جديد در ارتباط با حوزه عمومي و دموكراسي مشورتي مي‌پردازد. هابرماس در نوشته‌هايش هميشه بر اهميت گفت‌وگو و مشاركت عمومي تاكيد كرده است و بر اين باور است كه دموكراسي نمي‌تواند فقط به فرآيندهاي راي‌گيري و نظارت محدود شود، بلكه بايد در يك فضاي عمومي باز و مشاركتي شكل بگيرد. كتاب «دگرگوني ساختاري جديد در حوزه عمومي و دموكراسي شورايي» يكي از آثار مهم او در زمينه تحليل تحولات اخير در نهادهاي دموكراتيك و نقش رسانه‌ها و فناوري‌هاي جديد در بازتعريف حوزه عمومي است. در كتاب «دگرگوني ساختاري جديد در حوزه عمومي و دموكراسي شورايي»، هابرماس به بررسي نقش حوزه عمومي و تحولاتي كه در آن در قرن 21 رخ داده، مي‌پردازد. يكي از مفاهيم كليدي در اين كتاب «حوزه عمومي» است كه به طور خاص به عنوان فضايي براي گفت‌وگو و تبادل‌نظر آزادانه ميان شهروندان و سياست‌گذاران تعريف مي‌شود. هابرماس در اين اثر به شكل گسترده‌اي تحولات اخير در رسانه‌ها، فناوري‌هاي ديجيتال و شبكه‌هاي اجتماعي را بررسي مي‌كند و نشان مي‌دهد كه چگونه اين رسانه‌ها و ابزارهاي نوين، در عين حال كه فرصت‌هاي جديدي براي مشاركت عمومي ايجاد كرده‌اند، اما در عين حال به چالش‌هايي جدي در ارتباط با كيفيت گفت‌وگوهاي عمومي تبديل شده‌اند. يكي از موضوعات مهمي كه هابرماس در اين كتاب به آن اشاره مي‌كند، «دموكراسي شورايي» است. هابرماس دموكراسي را به عنوان يك فرآيند گفت‌وگويي و مشاركتي مي‌بيند كه در آن شهروندان بايد به طور فعال در تصميم‌گيري‌هاي سياسي و اجتماعي مشاركت كنند. او معتقد است كه براي ايجاد يك دموكراسي واقعي، بايد فضايي براي تبادل نظرات و بحث‌هاي عقلاني و استدلالي وجود داشته باشد. اين مفهوم با توجه به تحولات اخير در رسانه‌ها و فضاي ديجيتال، همچنان اهميت دارد و هابرماس در كتاب خود به طور مفصل به تحليل چالش‌ها و فرصت‌هاي موجود براي گسترش اين نوع دموكراسي مي‌پردازد. هابرماس اين نكته را برجسته مي‌كند كه با ظهور رسانه‌هاي جمعي و شبكه‌هاي اجتماعي، ساختارهاي سنتي حوزه عمومي تغيير كرده‌اند. او اين تغييرات را به عنوان «دگرگوني ساختاري» درنظر مي‌گيرد كه بر نحوه مشاركت عمومي تاثيرات عمده‌اي گذاشته است. درحالي كه رسانه‌هاي جديد مي‌توانند فرصت‌هايي براي گسترش مشاركت فراهم كنند، هابرماس هشدار مي‌دهد كه اين فضاها همچنين به عرصه‌اي براي گمراهي و گسترش اطلاعات نادرست تبديل شده‌اند. هابرماس در اين اثر به انتقاد از تغييرات در رسانه‌ها مي‌پردازد و بر اين نكته تاكيد مي‌كند كه در بسياري از موارد، رسانه‌ها به جاي ايجاد فضايي براي گفت‌وگو و تبادل‌نظر، به عرصه‌اي براي تبليغات، تحريف اطلاعات و فشارهاي تجاري تبديل شده‌اند. اين روند، به ويژه در دوران ديجيتال، باعث شده كه بسياري از افراد ديگر امكان مشاركت موثر در گفت‌وگوهاي عمومي را از دست بدهند. يكي از ويژگي‌هاي برجسته كتاب هابرماس، پرداختن به چالش‌هاي جديد و درك تحولاتي است كه در دنياي مدرن در حال وقوع است. برخي منتقدان به اين نكته اشاره كرده‌اند كه هابرماس بيش از حد به دنياي پيشين و شرايط مطلوب بازگشته است و از تاثيرات منفي رسانه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي به اندازه كافي انتقاد نكرده است، به ويژه برخي منتقدان از اين نكته انتقاد كرده‌اند كه هابرماس در پرداختن به جنبه‌هاي منفي رسانه‌هاي جديد و تبليغات سياسي، تحليل‌هاي عملي و ملموسي ارايه نمي‌دهد. در عين حال، برخي فيلسوفان و جامعه‌شناسان معتقدند كه هابرماس ديدگاه‌هاي خود را به طور غيرواقعي و انتزاعي ارايه مي‌دهد و نمي‌تواند تمام پيچيدگي‌هاي شرايط امروز را توضيح دهد. آنها بر اين باورند كه تحولات جديد در سياست و رسانه‌ها نمي‌توانند به سادگي در چارچوب نظريه‌هاي پيشين قرار گيرند. كتاب «دگرگوني ساختاري جديد در حوزه عمومي و دموكراسي شورايي» همچنان يك اثر كليدي در زمينه نظريه دموكراسي و حوزه عمومي است. هابرماس با بررسي تحولات جديد و چالش‌هاي موجود در حوزه عمومي، نگاهي دقيق و عميق به نحوه مشاركت سياسي و اجتماعي در دنياي مدرن ارايه مي‌دهد. اين اثر به ويژه براي كساني كه به تحولات اخير در رسانه‌ها، فناوري‌هاي ديجيتال و سياست‌هاي دموكراتيك علاقه‌مندند، يك منبع مهم به شمار مي‌آيد. هابرماس همچنان به عنوان يكي از پيشگامان تحليل‌هاي اجتماعي و سياسي، درك ما از دموكراسي، رسانه و مشاركت عمومي را گسترش مي‌دهد و تاثيرات جدي بر مطالعات دموكراتيك در قرن بيست و يكم خواهد گذاشت.