گفته مي‌شود تا چند روز ديگر آلودگي شديد هواي تهران، با بارش‌هاي احتمالي، از بين خواهد رفت. ولي مسلما اين آخرين روزهاي آلودگي هواي پايتخت نخواهد بود. چه‌بسا شهروندان پايتخت‌نشين تا پايان سال چندباري دوباره روزهاي آلوده را تجربه كنند. در اين بين يكي از نهادهايي كه همواره مورد انتقاد مردم بوده و هست، شهرداري و مديريت شهري است. شهروندان تهراني انتظار دارند كه شهرداري فكري براي حل مشكلات آلودگي هوا بكند. ولي از سويي شهرداري مدعي است كه به تنهايي نمي‌تواند از عهده اين امر برآيد، ضمن آنكه معتقد است ورود به آلودگي هوا، جزو وظايف ذاتي آن نيست. اما اينكه اين ادعا‌ها تا چه حد درست است و جايگاه شهرداري و مديريت شهري در اين آشفته بازار آلودگي چيست؟ سوالاتي هستند كه زهرا صدراعظم‌نوري، رييس كميسيون سلامت و محيط زيست شوراي شهر تهران در گفت‌وگو با «اعتماد» به آنها پاسخ داده است. گرچه اين تحصيلكرده مديريت محيط‌زيست در اين مصاحبه مدعي است كه شهرداري نقش كمتري از ساير نهادها براي مقابله با آلودگي هوا دارد.
الان حدود يك هفته است كه مردم تهران به‌شدت با آلودگي هوا دست و پنجه نرم مي‌كنند. اما آلودگي هوا تنها مختص امسال نيست. الان سال‌هاست كه مردم با فرارسيدن پاييز و زمستان روزهاي الوده زيادي را تجربه مي‌كنند. دراين ميان به نظر مي‌رسد شهرداري به عنوان مديريت شهري پايتخت بايد نقش پررنگتري نسبت به ساير نهادها در مقابل اين پديده داشته باشد، ولي عملا چنين نيست و ما در چند سال اخير اقدام خاص و ويژه‌اي از شهرداري و شوراي شهر در مورد مقابله با آلودگي هوا نمي‌بينيم! ولي امسال و با روي كار آمدن شورا و شهردار جديد، مردم منتظر بودند تا زمستان 96 شاهد روزهاي آلوده كمتري باشيم. آرزويي كه به نظر مي‌رسد رويايي بيش نباشد. واقعا شهرداري و شوراي شهر جديد تهران براي كاهش روزهاي آلوده در پايتخت چه كرده‌اند؟
اصولا چه در جلسات ابتدايي كميسيون سلامت و محيط زيست شوراي پنجم كه در خرداد به صورت غيررسمي برگزار مي‌شد و چه در جلسات رسمي كميسيون كه از پايان شهريورماه آغاز شد، اعضاي كميسيون تاكيد ويژه‌اي بر آلودگي هوا داشته و دارند. چرا كه پيش‌بيني مي‌كرديم كه امسال بازهم در زمستان شاهد وارونگي هوا باشيم. از همان زمان در جلساتي كه داشتيم و مسوولان نهادهاي مربوطه نيز در آن حضور داشتند، از آنها خواستيم كه در صورت امكان روزهاي آلوده را از قبل پيش‌بيني و اطلاع‌رساني كنند و اگر قرار است تعطيل كنند آن را از قبل اعلام كنند. فلسفه‌مان هم اين بود كه در صورتي كه تعطيلي به مردم اطلاع داده شود، مي‌توانند براي مسافرت برنامه‌ريزي كنند و از تهران خارج شوند. اما متاسفانه اين اتفاق نيفتاد. يعني مي‌خواهم بگويم ما به فكر بوده‌ايم. ولي در مورد اينكه چند دستگاه در مورد بحث آلودگي هوا مسوولند، بايد بگويم براساس قانون هواي پاك، 15 دستگاه مسوول پيگيري وضعيت آلودگي هوا و مسوول كنترل و كاهش آن هستند. در اين قانون كه در تابستان امسال ابلاغ شد، كاملا وظايف تك‌تك اين دستگاه‌ها مشخص شده‌اند. ضمن آنكه سازمان محيط زيست نيز در اين قانون به عنوان نهاد بالا دست نظارتي معرفي شده است. همين سازمان مي‌توان از ساير سازمان‌هاي دست اندركار بخواهد كه چرا به وظايف خود عمل نكرديد؟ در اين ميان نقشي كه نمايندگان مجلس يا رسانه‌ها نيز مي‌توانند داشته باشند كمتر از اين 15 نهاد نيست. به خصوص نمايندگان تهران كه به دليل جايگاهي كه دارند مي‌توانند مطالبات شهروندان را بهتر و جدي‌تر از مسوولان و وزرا پيگيري كنند و حتي آنها را مورد بازخواست قرار دهند. درحالي كه حيطه مديريت شهرداري و شوراي شهر بسيار محدودتر از دولت و مجلس است. ما نمي‌توانيم به سازمان‌هاي ديگر دستور دهيم و از آنها مطالبه داشته باشيم. ولي در عين حال ما نيز با شما موافقيم كه اين شرايط قابل قبول نيست و بايد فكري اساسي براي آن كرد. كاري كه ما مي‌توانيم بكنيم برگزاري جلساتي با مديران سازمان‌هاي دولتي و خارج از شهرداري براي ايجاد هماهنگي بين سازماني است ولي همانطور كه گفتم، ما نمي‌توانيم به آنها دستور بدهيم.
شما به همه اشاره كرديد به جز وظايف خود شهرداري. درحالي كه شهرداري به عنوان مديريت شهري علي‌القاعده بايد مسووليت بيشتري در اين زمينه داشته باشد.
ببينيد، ما بايد ببينيم كه سهم مديريت شهري در بحث آلودگي هوا چقدر است؟ اينكه امروز گفته مي‌شود چرا شهرداري و شورا كاري براي حل مشكل آلودگي هوا انجام نمي‌دهد، كمي بي‌انصافي است. چون اتفاقا، شهرداري سهم كم و اندكي را در بين سازمان‌هاي مرتبط براي مقابله با آلودگي هوا برعهده دارد. نمي‌گويم اين سهم مهم نيست بلكه مي‌گويم اين سهم كم است. عامل آلودگي هواي تهران چيست؟ منابع متحرك يا همان ماشين‌ها كه منشا 70 تا 80 درصد آلودگي تهران هستند. كنترل و نظارت روي خودروها چقدر در حوزه وظايف شهرداري است؟ خودرو را چه كسي توليد مي‌كند؟ چه افرادي وارد مي‌كنند و چه كساني استاندارد بودن‌شان را تاييد مي‌كنند؟ چه كساني بنزين را توليد مي‌كنند و بر كيفيت آن نظارت دارند؟ چه سازماني مسوول نوسازي خودروهاي فرسوده است؟... اينها در اختيار مديريت شهري نيست. اما در عين حال مديريت شهري بايد تمام تلاشش را بكند تا حمل و نقل عمومي و به خصوص حمل و نقل ريلي يا همان مترو را به عنوان حمل و نقل «پاك» توسعه دهد. ما براي اين امر، برنامه‌ريزي جدي كرده‌ايم. هم شهرداري و هم شورا عزمي جدي براي تحقق اين مساله دارند. تمركز مان هم روي افزايش واگن‌ها و تجهيزات است نه افزاش خطوط مترو. الان دولت مصوبه‌اي دارد كه براساس آن بايد 2 هزار واگن براي كلانشهرها تامين كند. هزار واگن از اين تعداد متعلق به تهران است. اگر دولت به تعهدش عمل كند و واگن‌ها تامين شود، ظرفيت مترو چند برابر امروز خواهد شد.
باز هم اقداماتي داشته‌ايد؟
بله. اقدامات زيادي داشته‌ايم. مثلا در بودجه سال آينده ديده شده كه خودروهاي سنگين شهرداري بايد به فيلتر مجهز شوند. خود اين مساله مي‌تواند نقش موثري در كاهش آلودگي هوا داشته باشد.
خب خيلي از اين خودروها متعلق به پيمانكاران است!
دقيقا. آنها نيز ملزم شده‌اند كه بايد فيلتر دوده نصب كنند.
بخش اعظمي از آلودگي هواي تهران متعلق به موتوسيكلت‌هاست. قرار بود موتورهاي كاربراتوري جاي خود را به موتورهاي برقي بدهند ولي عملا اين اتفاق نيفتاد و به نظر مي‌رسد اين طرح نيز به فراموشي سپرده شده باشد! مديريت شهري براي ساماندهي اين موتورها چه كرده است؟
همانطور كه گفتيد درصد بالايي از آلودگي هواي تهران به موتوسيلكت‌ها تعلق دارد. ما در تهران بيش از 3 ميليون خودرو پلاك شده داريم؛ موتورهايي كه هر كدام چند برابريك خودرو آلودگي ايجاد مي‌كنند. اگر براي تعويض موتورهاي كاربراتوري به برقي، تسهيلاتي ارزان‌قيمت در نظر گرفته شود مردم هم به آن اقبال نشان خواهند داد. ما هم به عنوان مديريت شهري حاضريم هر كاري كه در اين مورد از دستمان برمي‌آيد، انجام دهيم.
گفته مي‌شود كاميون‌ها و خودروهاي سنگين، يكي از مهم‌ترين منشا‌هاي آلودگي هوا هستند. چرا شهرداري فكري براي معاينه فني آنها نمي‌كند؟
معاينه فني خودروهاي سنگين برعهده وزارت راه و شهرسازي است. ما هم فقط مي‌توانيم بگوييم انتظار داريم كه آنها اين مساله را جدي بگيرند.
در بين سخنان‌تان اشاره‌اي داشتيد به جايگاه سازمان محيط زيست در هدايت و هماهنگي بين سازمان‌هاي مرتبط به موضوع آلودگي هوا. ولي در عمل، به نظر نمي‌رسد اين سازمان كار خاصي انجام داده باشد. فكر نمي‌كنيد اين نهاد بايد خيلي قوي‌تر از اينها وارد گود شود؟
دقيقا. ما هم جلسات متعددي با مديران اين سازمان داشته‌ايم. فقط مي‌توانم بگويم كه «اميدواريم» اين سازمان تلاش بيشتري براي تثبيت جايگاه مهم خود در دولت و بين نهادهاي مختلف داشته باشد و بتواند از عهده وظيفه نظارتي كليدي خود در موضوع آلودگي هوا برآيد. گرچه متاسفانه به نظر مي‌رسد هم‌اينك در اين امر چندان موفق نبوده است.