ميراث نادرشاه

دلايلش براي لشكركشي به خراسان نه يكي دو تا، كه زياد بودند. اول اينكه آن ايالت هميشه بخشي از قلمرو سنتي شاهان ايران بود و جدايي‌اش از حكومت مركزي، هيچ معنا و توجيهي نداشت. به ياد داشت كه كريم‌خان با ادامه حكومت افشارها بر آنجا كنار آمده بود و كوششي براي تسلط بر خراسان نمي‌كرد و حتي به روايتي معتبر از كتاب «فارسنامه ناصري» هميشه مي‌گفت آن ايالت بايد به حرمت نادرشاه، براي وارثانش باقي بماند. اما او كريم‌خان نبود. خراسان را مي‌خواست ، ولو به زور، آن را از دست افشارها بيرون مي‌كشيد. حتي به آن سوي مرزهايش نيز نظر داشت. مصمم بود افغان‌ها را مطيع كند و ازبك‌ها را - كه هميشه در مرزهاي خراسان تاخت‌وتاز مي‌كردند و اين اواخر در يورشي خونين، مرو را غارت كرده بودند - سرجاي خودشان بنشاند. نيز، بايد به مشهد مي‌رفت و ارادتش به امام هشتم شيعيان را به همه نشان مي‌داد. نشان مي‌داد كه برخلاف نادرشاه، به رسم و رسوم شيعيان پايبند است و متفاوت با زندها، چنين آداب و مناسكي را جدي مي‌گيرد. ساروي در روايتش به چندتايي از اين دلايل اشاره مي‌كند و مي‌نويسد: «و چون سرپنجه شوق زيارت روضه عرش‌مرتبه سلطان بارگاه ارتضا، اعني امام همام علي بن موسي‌الرضا - عليه‌التحيه‌و‌الثنا - گريبانگير شخص ضمير منير مقدس بود و تمشيت مهمات عراق و فارس و انضباط امور آذربايجان و تفليس و ساير ممالك محورسه سد طريق طلب و عايق نيل به اين مقصد و مطلب مي‌شد، تا اين به عرض حجاب آستان عز و شأن رسيد كه بعضي از سكنه مشهد دست بي‌حرمتي از آستين جسارت و بي‌ادبي برآورده اكثري از اسباب و نفيسه و تحايف گران‌قيمت مرصع شريفه سركار فيض آثار حضرت رضوي را برداشته‌اند و جماعت اوزبكيه از بخارا به خاك خراسان پاي دست‌درازي گذارده ولايت مرو و بعضي از اعمال خراسان را قتل و غارت نمودند، به‌واسطه اين موجبات داور دين‌پرور را تمهيد اسباب سفر و ترتيب مصالح سپاه... خاطر انور گشته در هفتم ذيقعده از طهران رايات نصرت سمات به آبسر دماوند اذن تحريك دادند.» اما در كنار همه اين دلايل- كه مورخ دربار قاجار براي ما فهرست مي‌كند - انگيزه ديگري هم آقامحمدخان را به خراسان مي‌كشاند و سفر جنگي به مشهد را در فهرست اولويت‌هايش مي‌گذاشت. او به ثروت به جاي مانده از نادرشاه، كه داستان‌ها و شايعات بسياري درباره‌اش دهان به دهان مي‌شد، طمع كرده بود. ثروتي كه آن فاتح بزرگ، از غنايم جنگي و باج‌وخراج و غارت شهرهاي دور و نزديك جمع كرد و به جايي پنهان در مشهد (يا حوالي مشهد) برد. مردم مي‌گفتند اين ثروت براي نوه‌اش شاهرخ به ميراث مانده است و فقط چند نفر انگشت‌شمار محل دقيق آن را مي‌دانند. خان قاجار مي‌دانست كه بخش زيادي از آن ثروت در شب قتل نادرشاه و آشوب‌ها و كشمكش‌هاي بعدي به غارت رفته است و حتي خودش، بخشي از جواهرات اين خزانه را در شيراز، در پايتخت زندها پيدا كرده بود. البته فهرست دقيقي از گنج‌هاي نادرشاه و ميراث او نداشت، اما مطمئن بود داستان‌ها و شايعاتي كه درباره‌اش نقل مي‌كنند ساخته توهمات عوامانه نيستند و قطعاً آنقدري از خزانه نادرشاه باقي مانده است كه جست‌وجو براي تصاحبش را توجيه كند.