مصائب روسيه معاصر در آينه رمان

ولگا در رمان «فرزندان من» شاهد اصلي تاريخ روسيه است كه رازهاي بسياري را درون خود نگه مي‌‌دارد و گذشته و حال و آينده را به هم پيوند مي‌دهد. شايد از اين رو نسخه انگليسي كتاب با عنوان «فرزندان ولگا» به چاپ رسيده است. عنوان «فرزندان من» به واقعه‌‌اي تاريخي برمي‌گردد: به بيانيه‌ ملكه كاترين كبير در قرن هجدهم كه در آن از خارجي‌‌ها دعوت كرد كه در سرزمين‌‌هاي بكر روسيه ساكن شوند و آن را آباد كنند. در عوض دولت روسيه «فرزندان» نورسيده‌‌اش را در آغوش گرم و امن خودش پاسداري خواهد كرد. چند كشتي از آلماني‌‌هاي آن روزگار به دعوت كاترين به روسيه ‌آمدند و كاترين شخصا در بندر كرونشتات به استقبالشان رفت و آنها را «فرزندان من» خطاب كرد و با آنان عهدي بست كه بعدها در نيمه اول قرن بيستم با تبعيد خيل عظيم آلماني‌‌ها به اردوگاه‌هاي كار شوروي شكسته شد.شخصيت اصلي رمان «فرزندان من»، ياكوب باخ، از نسل همين آلماني‌‌هاست كه در كوران انقلاب كمونيستي معلمي جوان در يك كلوني آلماني‌‌نشين است. باخ در دنياي تنهايي‌‌اش تنها شعر و عشق را مي‌‌شناسد و هر چه از واقعيت‌‌هاي سياسي زمانه‌اش فرار مي‌كند بيشتر در چنبره‌ آن اسير مي‌شود. باخ مي‌‌كوشد كودكان رها شده‌ سرزمينش را از دنياي بزرگ و خشن دور كند و در امان نگه دارد، ولي هرم داغ جنگ‌هاي دور و نفس نحس استالين و هيتلر به هر پناهگاهي رسوخ مي‌كند.
اين رمان از سه لايه‌ درهم‌‌تنيده تشكيل مي‌شود: زندگي عاطفي و شخصي باخ، آداب و فولكلور آلماني‌‌هاي ولگا و سياست كلان رهبران شوروي در رابطه با آلماني‌‌ها. «فرزندان من» در بسياري از جاها به رئاليسم جادويي نزديك مي‌شود و تصاويري خيال‌‌گونه ارايه مي‌دهد. انتخاب اين سبك از سوي نويسنده مي‌تواند به سبب تغيير سليقه بازار كتاب به سمت آثار تخيلي باشد. ولي به نظرم در نهايت اين مفهوم را به خواننده القا مي‌كند كه وقتي مصائب آنقدر بزرگ شود كه نتواني واقع‌‌گرايانه با آن مواجه شوي دست به دامن خيال مي‌‌شوي و از وقايع اطرافت قصه‌ خودت را مي‌‌سازي. زبان روايت كم‌‌ و‌بيش بسته به موقعيت تغيير مي‌كند. گاه خشك و گاه شاعرانه مي‌شود. روايت گاهي بسيار شتاب مي‌گيرد طوري كه انگار از روي وقايعي بپرد، ولي گاهي آنقدر كند مي‌شود كه مي‌تواند براي خواننده ملال‌‌آور شود. در اين رمان ما با توصيف‌هاي سينمايي‌‌گونه بسياري مواجه هستيم. اين از ويژگي‌‌هاي رمان‌‌هاي گوزل ياخيناست كه به نظرم به سابقه تئاتري بودن نويسنده برمي‌گردد.
* مترجم كتاب‌هاي ياخينا در ايران