شهر در ارتفاع!

اگر درست باشد، جمعيت تهران در عصر ناصري، حدود 850 هزار نفر بود. امروز بيش از ده برابر آن زمان؛ حدود نه ميليون نفر. براي اين افزايش جمعيت چه بايد كرد؟ طبعا افزايش سطح محدوده قانوني شهر يكي از راه‌ها است. ظاهرا ساده‌ترين راه هم همان است. امروز مساحت تهران حدود 730 كيلومتر مربع يا 73 هزار هكتار است. پس تراكم جمعيت تهران حدود 124 نفر در هكتار است. ببينيم در چند پايتخت آسيا وضع چگونه است. جاكارتا بيش از 28 ميليون جمعيت دارد با مساحت حدود 661 كيلومترمربع. يعني حدود 430 نفر در هكتار. در دهلي حدود 193 نفر در هكتار. در كشورهاي مختلف و در كلان‌شهرها عموما تراكم جمعيت بالاتر از تهران است. اگر تهران و جاكارتا را باهم مقايسه كنيم، در تهران شهرداري به ازاي هر يك نفر 81 مترمربع از شهر را بايد نگهداري كند، در جاكارتا به ازاي هر يك نفر 23 مترمربع. يعني نگهداري شهر تهران چندبرابر جاكارتا هزينه دارد. اگر بخواهيم موضوع را جمع كنيم، بايد به اين گزاره برسيم كه گسترش افقي شهر به نفع هيچ‌كس نيست. علاوه بر هزينه‌هاي نگهداري و خدمات شهر، افزايش سطح شهر يعني زير بار بتن و آسفالت رفتن هرچه بيشتر زمين خدا. يعني كم‌ترشدن نفس زمين. يعني تخريب طبيعت به نفع ظاهري اسكان مردم. پس بايد به ارتفاع برويم. علاوه بر آن بايد زمين‌هاي بلااستفاده داخل شهر را استحصال كنيم. در دل تهران پهنه‌هاي بسيار بزرگي هست كه بلااستفاده رها شده‌اند. مثلا وقتي انحصار دخانيات برداشته مي‌شود زمين‌هاي بسياري كه انبارها و تاسيسات صنعتي اين توليد در تهران بود خالي مي‌افتد. همين‌طور خارج‌شدن كارخانجات از شهر، مثل چيت‌سازي و روغن‌نباتي و ده‌ها كارخانه ديگر. همه اين زمين‌ها و پهنه‌ها بايد احيا شوند و به پهنه‌هاي فعال شهر اضافه شوند. با هر ترفند و شگردي بايد از گسترش افقي شهر اجتناب كرد. طبيعت اطراف شهر را نبايد به زير بتن و آسفالت برد. نفس‌گاه‌هاي شهر را نبايد خفه كرد. بايد برعكس عمل كرد. هرچقدر امكانش باشد بايد كمربندهاي پهن سبز بر دور شهر كشيد. سياست عمومي اين بايد باشد كه پهناي اين كمربند هرسال پهن‌تر شود و زمين شهري را بخورد. بايد هدف نهايي عكس روال و روش رايج قبلي باشد. به جاي آنكه شهر بزرگ‌تر شود و طبيعت اطراف خود را ببلعد، طبيعت اطراف شهر بايد زمين‌هاي شهري را بخورد و هرروز بيش از روز قبل به سمت مركز شهر نفوذ كند. براي اين هدف چاره‌اي نداريم جز اينكه به ارتفاع برويم. شهر هرروز بيش از روز قبل بلندتر شود و كمربند سبز آن پهن‌تر. اين چشم‌انداز در برخي كشورهاي جهان در حال تحقق است كه سنگاپور پيشتاز است. شهرهاي جديد چين هم با چنين چشم‌اندازي توسعه پيدا مي‌كنند. در منطقه خاورميانه هم اين سياست پيگيري مي‌شود. چاره‌اي به جز اين نيست.
معمار و مدرس دانشگاه