«چگونه بانك بزنيم؟»
پرسش از عملكرد بانك مركزي
مستند «چگونه بانك بزنيم؟» به كارگرداني محمدحامد نوروزي و نويسندگي محمد نجفي و تهيه‌كنندگي جواد رييسي، كه بيش از يك‌سال در مرحله نگارش فيلمنامه و توليد بوده است، اكنون با توجه به تحولات اخير پيرامون «بانك آينده» تصميم به انتشار آن گرفته شده است. در نشست خبري رونمايي فيلم، سازندگان توضيح دادند كه ايده اوليه پروژه چند سال پيش شكل گرفت و سپس در طول يك تا دو سال اخير، پژوهش‌هاي اقتصادي و فرآيند توليد ادامه يافته است. عوامل مستند با وقوع تحولات تازه در پرونده‌هاي بانكي نظير بانك آينده، تصميم گرفته‌اند فيلم هرچه سريع‌تر منتشر شود.
از انگيزه تا روايت: نقد خلق پول از «هيچ»
محمد نجفي، نويسنده مستند، گفت كه انگيزه اصلي ساخت فيلم از دغدغه‌هاي پژوهشي درباره رابطه بين نقدينگي و تورم شكل گرفت. به گفته او، بخش بزرگي از تورم در ايران ناشي از افزايش نقدينگي است و «يكي از عواملي كه به‌طور ويژه در خلق پول موثر بوده، عملكرد بانك‌هاي خصوصي است». نجفي اضافه كرد كه اين موضوع براي بسياري از مردم - و حتي شماري از اقتصاددانان - تا حدي مغفول مانده بود و معمولا بانك‌ها در مواضع رسمي به عنوان مدافعان نظام بانكي معرفي مي‌شدند. سازندگان اين مستند تأكيد كردند رويكرد مستند، بررسي و نقد «خلق پول از هيچ» است: حق حاكميتي خلق پول كه معمولا در اختيار بانك مركزي است چگونه و چرا تا حدي به بانك‌هاي خصوصي تفويض شده و اين تفويض چه تبعاتي براي منافع عمومي داشته است. آنها مي‌گويند يكي از سوالات محوري فيلم اين است كه آيا اين خلق پول جهت‌يابي شده براي منافع عمومي بوده يا صرفا براي منافع شخصي و گروهي؟
فرم متفاوت براي موضوعِ دشوار
محمدحامد نوروزي، كارگردان، تأكيد كرد كه براي انتقال موضوعات اقتصادي پيچيده از فرم مستندِ مرسوم كه ممكن است خسته‌كننده شود، فاصله گرفته‌اند و از عناصر داستاني و فانتزي به عنوان چاشني استفاده كرده‌اند تا مباحث سخت اقتصادي براي مخاطبان عام قابل‌درك و تحمل‌تر شود. روايت فيلم، طبق توضيحات سازندگان، حول داستان يك جوان قرار دارد كه مي‌خواهد «يك شبه پولدار شود» و راهكار قانوني اما مسخره‌اي براي كسب ثروت از جيب عموم مي‌آموزد، ايده‌اي كه «نمادين» شكل‌گرفته تا نشان دهد چگونه سازوكارهاي مالي مي‌توانند به سود معدودي تمام شوند.
نقش بانك مركزي؛ ضعف ابزار يا اراده؟
در پرسش‌هايي كه از سازندگان شد، به نقد نسبت به عدم پرداخت كافي فيلم به نقش بانك مركزي اشاره شد. نويسنده و كارگردان پاسخ دادند كه اين نكته در نظر گرفته شده و در فرآيند پس‌توليد بخش‌هايي درباره بانك مركزي حذف و اضافه شده است؛ اما سازندگان معتقدند كه بخشي از مشكل ناشي از «كم‌كاري يا فقدان ابزار» بانك مركزي در دوره‌هاي گذشته بوده است. آنها اشاره كردند كه قوانين قديمي و نبود ابزار لازم در گذشته مانع از مقابله موثر بانك مركزي با تخلفات بانكي شده و نيز ترس از واكنش‌هاي اجتماعي و «شورش» در مواجهه با انحلال بانك‌ها، مانعِ اقدام قاطع بوده است. با اين‌حال تيم سازنده بر اين نكته تأكيد كرد كه در شرايط كنوني گزينه «انحلال» برخي موسسات بانكي- هرچند دشوار- به مراتب كم‌هزينه‌تر از ادامه وضعيت موجود بوده است و از منظر آنها اقدام اخير درباره بانك آينده گامي كم‌سابقه و ضروري ارزيابي مي‌شود.
اكران محدود، مخاطب هدف و واكنش‌ها
سازندگان اعلام كردند پيش از انتشار رسمي، نمايش‌هاي محدودي براي جمعي از متخصصان اقتصادي و رسانه‌اي برگزار شده است. بازخوردها، طبق گفته آنها، عمدتا شامل نقدهاي جزئي بوده و اختلاف‌نظرهاي سنتي ميان اقتصاددانان در برخي ديدارها مشاهده شده است. ديگر نگراني مطرح‌شده احتمال مواجهه با مميزي يا جلوگيري از اكران عمومي بود، اما تيم سازنده گفت تلاش كرده‌اند از حواشي دوري كنند تا پيام فيلم به مخاطبان هدف-به‌ويژه دانشجويان و كنشگران اجتماعي كه توانايي اقدام جمعي دارند- برسد.
چشم‌انداز و هدف نهايي
محمدحامد نوروزي و محمد نجفي هدف از ساخت اين مستند را آگاهي‌بخشي عنوان كردند: «ما مي‌خواهيم به مردم، به ويژه سپرده‌گذاران عادي، نشان دهيم چه اتفاقي در نظام بانكي افتاده و چگونه خلق پول و رفتار بانك‌ها مي‌تواند بر منابع عمومي تأثير بگذارد.» آنها اميد دارند فيلم بتواند مخاطبان دغدغه‌مند را به كنش جمعي يا مطالبه‌گري براي پاسخگو كردن نهادهاي مسوول ترغيب كند.
نشست با تشكر از حاضران و اشاره به تلاش تيم توليد براي رساندن فيلم به تماشاگران پايان يافت. سازندگان اين مستند دغدغه‌مند كه اثر مركز مستند سفير است اعلام كردند كه برنامه‌ريزي‌هاي مربوط به اكران و ارايه عمومي فيلم در روزهاي آتي اعلام خواهد شد.