جاي خالي ايران در بازار لبنيات روسيه

بازار لبنيات در جهان، يكي از جذاب‌ترين بخش‌هاي صنايع غذايي است كه طي سال‌هاي اخير به‌طور مداوم رو به رشد بوده است. درآمد فروش لبنيات در بازارهاي جهاني در سال 2021 حدود 488 ميليون دلار بود. اين رقم در سال جاري ميلادي از 539 ميليون دلار فراتر رفت و پيش‌بيني مي‌شود در سال 2033 به حدود 659 ميليارد دلار برسد. روسيه يكي از كشورهاي همسايه ايران است كه بازار لبنيات آن بزرگ‌ترين و خاص‌ترين بازار منطقه اوراسيا به شمار مي‌رود و درآمد فروش محصولات لبني در بازار اين كشور حدود 5 ميليارد دلار برآورد مي‌شود. اگرچه اين كشور بخش زيادي از شير مورد نياز خود را از داخل تامين مي‌كند، اما با توجه به جمعيت تقريبا 145 ميليون نفري، همچنان به واردات سالانه حدود نيم ميليارد دلار لبنيات نياز دارد. ايران به عنوان همسايه روسيه، از موقعيت بسيار مناسبي براي تامين بخشي از بازار لبنيات اين كشور برخوردار است. در كشور ما صنايع لبني طي سال‌هاي اخير رشد بسيار خوبي داشته‌اند و توانسته‌اند در برخي كشورهاي همسايه جايگاه مناسبي كسب كنند. اما اين صنايع با وجود موقعيت جغرافيايي مناسب، شرايط سياسي ايده‌آل براي حضور در بازار روسيه و برخورداري از توان تامين بخشي از نياز اين كشور، نتوانسته‌اند متناسب با اين شرايط، سهم خوبي از اين بازار وسيع كسب كنند. آمار كاملا گوياي اين وضعيت نه چندان مطلوب است. روسيه در سال 2024 نزديك به 500 ميليون دلار شير و لبنيات وارد كرده كه سهم ايران فقط 3.5 ميليون دلار بوده است. اين يعني صنايع لبني ايران حتي يك درصد از بازار اين كشور را هم در اختيار ندارند. اين عدد را با ساير كشورهاي دور و نزديك روسيه مقايسه كنيد. آذربايجان حدود 25 برابر ايران به روسيه صادرات داشته است. سهم تركيه هم از بازار 500 ميليون دلاري روسيه 44 ميليون دلار است يعني 12.5 برابر ايران. قزاقستان 42 ميليون دلار، فرانسه 29 ميليون دلار و انگليس 27 ميليون دلار از اين بازار را به خود اختصاص داده‌اند. جالب‌تر اينجاست كه سهم اروگوئه به‌‌رغم فاصله بسيار زيادي كه از روسيه دارد؛ تقريبا هشت برابر ايران است.  سوال اينجاست كه چرا صنعت لبنيات ايران با وجود توانمندي بسيار بالا نتوانسته سهم مناسبي از بازار روسيه كسب كند. پاسخ اين پرسش را مي‌توان در ابزار هوشمندي چون «اطلس تجارت ايران» يافت. اين ابزار مي‌تواند با نگاهي عميق و جامع به بازار كشورهاي هدف، ضمن شناسايي موانع حضور در بازارهاي خارجي، توصيه‌هايي براي رفع اين موانع داشته باشد و تمامي موارد موثر در صدور محصول نهايي را براي فعالان اقتصادي كشور و توليدكنندگان صادرات‌محور به تصوير بكشد. تصويري دقيق از مديريت كسب و كار براي افزايش توليد و كاهش هزينه‌ها تا شيوه حمل و نقل، استانداردهاي مورد نياز براي حضور در بازارهاي خارجي، ذائقه مردم كشور هدف، نوع بسته‌بندي و موارد جزيي‌تر ولي مهم. به بيان دقيق‌تر، اطلس تجارت ايران يكي از پايه‌اي‌ترين، قابل‌فهم‌ترين و سريع‌الوصول‌ترين راهكارها با اثرگذاري فوري در موضوع تجارت است. اين اطلس نوعي از اطلاعات ساده شده است كه تجار و نهادهاي پژوهشي از تحليل آن مي‌توانند به علوم مبتني بر تجربه و داده‌هاي واقعي رسيده و در تعميق و تجميع اين علوم كسب شده به خِرد نيز برسند. بر همين مبنا مي‌توان در بازارسازي و تبليغات، بسيار هوشمندانه‌تر، كم‌هزينه‌تر و اثرگذارتر ورود كرد. با فعال شدن مكانيسم ماشه و محدوديت بيشتر در فروش نفت و بازگشت ارز و كاهش درآمدهاي كشور، حركت به سمت روش‌هاي جايگزيني چون صادرات صنايع غذايي كه تحريم‌پذيري كمتري نسبت به نفت دارد؛ بيش از هر زمان ديگري ضرورت دارد. توسعه صادرات لبنيات با اتكا به اطلس تجارت ايران، نه‌تنها به تحريم‌گريزي هوشمند كمك مي‌كند، بلكه مي‌تواند منبعي پايدار براي تامين ارز و كاهش وابستگي به درآمد نفتي باشد. در نهايت بايد گفت كه اين صنايع مي‌توانند نهاده‌هاي دامي يا اقلام مورد نياز خود در زنجيره تامين و حتي ارزش تهاتر كرده و با اين روش، نگراني دولت در مورد خروج يارانه‌هاي ارزي و حمايتي را رفع كنند. اين اقدام همچنين مي‌تواند ريسك بازگشت ارز حاصل از صادرات را به دليل محدوديت‌هاي بانكي كاهش دهد. صنايع لبني همچنين مي‌توانند چالش‌هايي كه ممكن است در زنجيره تامين خود داشته باشند را تا حد زيادي مديريت كرده و بر سودآوري از ارزش افزوده متمركز شوند.
رييس انديشكده حكمراني هوشمند