وام به خودی‌ها
گروه اقتصادي| بانك‌هاي ايران و موسسات اعتباري رسمي تا پايان شهريور 1404 چه عملكردي داشتند؟ بانك مركزي در تازه‌ترين آمار خود از تسهيلات و تعهدات اشخاص مرتبط بانك‌ها تا پايان شهريور 1404، تصويري شفاف و در عين حال نگران‌كننده از تمركز منابع درون‌گروهي نظام بانكي منتشر كرده است. به نقل از تسنيم، بر اساس داده‌هاي اعلام شده، بانك‌ها و موسسات اعتباري كشور تا پايان شهريور امسال مجموعا بيش از 343.8 هزار ميليارد تومان تسهيلات به شركت‌ها و اشخاص وابسته به خود پرداخت كرده‌اند؛ رقمي كه به‌روشني نشان مي‌دهد بخش قابل توجهي از منابع نظام بانكي نه به سمت توليد و اشتغال، بلكه به جيب زيرمجموعه‌هاي خود بانك‌ها سرازير شده است. با اين حال، بايد توجه داشت كه آمار اعلامي بانك مركزي تصوير كاملي از واقعيت را نشان نمي‌دهد، چرا كه برخي بانك‌ها از جمله بانك پاسارگاد در ارايه اطلاعات مربوط به تسهيلات اشخاص مرتبط، شفاف عمل نكرده‌اند. بانك پاسارگاد از غايبان اصلي فهرست تسهيلات شهريور 1404 است و حتي آمار مربوط به پايان خرداد سال جاري را نيز منتشر نكرده است. آخرين داده رسمي اين بانك به پايان اسفند 1403 بازمي‌گردد كه در آن حدود31 همت تسهيلات به اشخاص مرتبط اعلام شده است؛ رقمي كه با توجه به ابعاد فعاليت‌هاي درون‌گروهي اين بانك، از جمله شركت‌هاي زيرمجموعه بزرگ آن، به‌روشني كمتر از واقعيت به نظر مي‌رسد.
ركوردداران وام‌دهي به خودي‌ها
در صدر فهرست بانك‌هايي كه بيشترين تسهيلات را به اشخاص مرتبط داده‌اند، بانك شهر قرار دارد.
اين بانك با 86.9 همت پرداختي به شركت‌هاي وابسته، ركورددار شبكه بانكي كشور است. بر اساس آمار بانك مركزي، 34.6 همت از اين مبلغ به شهرداري تهران و حدود 10.5 همت به شركت مسكن و ساختمان جهان اختصاص يافته است. در جايگاه دوم، بانك آينده با 86.3 همت ديده مي‌شود؛ رقمي نزديك به بانك شهر. نكته قابل تأمل آنكه بيش از 57 همت از اين تسهيلات به پروژه عظيم ايران‌مال اختصاص يافته است، مجموعه‌اي كه در سال‌هاي اخير نماد تمركز سرمايه و بدهي در بانك آينده محسوب مي‌شود. در رتبه سوم، موسسه ملل با 36.3 همت قرار دارد كه بيش از 27.7 همت از آن به گروه توسعه اقتصاد ملل تعلق گرفته است. پس از اين سه، بانك‌هاي گردشگري، ملت، ايران زمين، صادرات، رفاه و دي در رده‌هاي بعدي فهرست قرار دارند.
تمركز منابع در درون‌گروه‌ها
آمارها نشان مي‌دهد بخش عمده‌اي از تسهيلات شبكه بانكي كشور نه به مردم عادي و بخش توليد، بلكه به شركت‌ها، نهادها و اشخاصي پرداخت شده كه به لحاظ سهامداري، مديريتي يا نظارتي به خود بانك‌ها وابسته‌اند. چنين الگويي به معناي واقعي تسهيل براي خودي‌ها است و زنگ خطر را براي شفافيت مالي، سلامت نظام بانكي و كنترل ريسك اعتباري به صدا درآورده است. اين رفتار بانك‌ها، مصداق آشكار تمركز اعتبارات در شبكه‌هاي درون‌سازماني است؛ جايي كه منابع سپرده‌گذاران عملا در خدمت بنگاه‌هايي قرار مي‌گيرد كه خودشان ذي‌نفع اصلي در ساختار مالكيتي بانك هستند. بر اساس آيين‌نامه «تسهيلات و اشخاص مرتبط» مصوب سال 1389، اشخاص مرتبط شامل افرادي هستند كه به واسطه مالكيت، مديريت يا نفوذ قابل توجه مي‌توانند بر تصميمات بانك اثر بگذارند يا از منابع آن منتفع شوند. همچنين مديران بانك، بازرس قانوني، حسابرس مستقل، سهامداران بالاي يك درصد و بستگان درجه اول تا سوم آنان نيز در دايره اشخاص مرتبط قرار دارند. با اين حال، ارقام منتشرشده از سوي بانك مركزي نشان مي‌دهد كه بسياري از بانك‌ها در عمل از اين مرز عبور كرده و حجم عظيمي از منابع را به سمت شركت‌هاي خود سوق داده‌اند.
تسهيلات مخفي پاسارگاد
نكته مهم در گزارش جديد، عدم ارايه آمار برخي بانك‌ها از جمله بانك پاسارگاد است. بانك پاسارگاد نه‌تنها آمار مربوط به تسهيلات و تعهدات اشخاص مرتبط در پايان شهريور 1404 را منتشر نكرده، بلكه گزارش سه‌ماهه نخست سال جاري (پايان خرداد 1404) را نيز از چشم نهادهاي نظارتي و افكار عمومي پنهان نگه داشته است. آخرين داده رسمي منتشر شده از سوي اين بانك به پايان سال 1403 برمي‌گردد كه در آن، بانك پاسارگاد مدعي شده تنها 31 همت تسهيلات به اشخاص مرتبط خود پرداخت كرده است؛ عددي كه با واقعيت‌هاي ميداني و داده‌هاي رسمي بانك مركزي هم‌خواني ندارد. چرا كه اخيرا يكي از نمايندگان مجلس در نطق خود از آمار 587همتي بانك پاسارگاد به شركت‌هاي زيرمجموعه خود خبر داده است كه از این مبلغ تنها 257 همت به شركت ميدكو (مجموعه‌اي وابسته به بانك پاسارگاد) پرداخت شده است، اين در حالي است كه بانك پاسارگاد مدعي تخصيص تنها حدود 31 همت تسهيلات به اشخاص مرتبط خود بوده است.
پنهان‌كاري بانكي
بر اساس آخرين آمار رسمي بانك مركزي، بانك‌ها و موسسات اعتباري كشور تا پايان شهريور 1404 بيش از 343.8 همت تسهيلات به اشخاص و شركت‌هاي وابسته به خود پرداخت كرده‌اند؛ آماري كه به‌روشني نشان مي‌دهد بخش قابل‌توجهي از منابع نظام بانكي به جاي هدايت به توليد و اشتغال، در درون خود بانك‌ها متمركز شده است. با اين حال، اين عدد تنها بخش آشكار ماجراست. غير از بانك پاسارگاد، مجموع وام‌دهي بانك‌ها به اشخاص مرتبط به بيش از 900 همت مي‌رسد. اين در حالي است كه به‌احتمال فراوان، بانك‌هاي ديگري نيز آمار واقعي تسهيلات درون‌گروهي خود را پنهان كرده‌اند. بنابراين در صورت شفاف‌سازي كامل و كنار رفتن پرده از عملكرد واقعي شبكه بانكي، رقم واقعي تسهيلات به اشخاص مرتبط مي‌تواند به‌مراتب بيش از 900 همت باشد؛ نشانه‌اي نگران‌كننده از عمق تعارض منافع و ضعف نظارت در نظام بانكي كشور. تا زماني كه بانك‌ها خود را در مقام بنگاه‌دار و مالك شركت‌هاي متعدد ببينند، منابع سپرده‌گذاران به جاي توسعه اقتصاد مولد، صرف حفظ و رشد دارايي‌هاي درون‌گروهي خواهد شد، به‌بيان ساده‌تر، بانك‌ها به جاي بانكداري، خود‌تأمين‌گري مي‌كنند.