روايت حمله روسيه به اوكراين، روايتي از انتظارات و فرازوفرودهاي چشمگير در عملكرد نظامي است. در آغاز درگيري، بسياري از اعضاي ناتو، روسيه را قدرتي توقف‌ناپذير مي‌ديدند كه آماده پيروزي سريع بر اوكراين است. اما نيروهاي روسيه در مسير خود متوقف شدند و مدتي عقب‌نشيني كردند. سپس، برخي ناظران خارجي نتيجه گرفتند كه ارتش روسيه به دليل فساد ساختاري در آستانه فروپاشي است. اين ديدگاه نيز نادرست بود؛ حملات اوكراين با شكست مواجه شد و مسكو بار ديگر پيشروي آهسته خود را از سر گرفت. اكنون، بسياري از تحليلگران به مشكلات اوكراين، از جمله كمبود حمايت خارجي، توجه دارند و كمتر به تحولات داخلي روسيه مي‌پردازند.آنچه اغلب از ديد سياست‌گذاران و استراتژيست‌ها پنهان مانده، ميزان يادگيري مسكو از شكست‌هايش و تطبيق استراتژي و رويكرد خود در اين جنگ است. از سال ۲۰۲۲، روسيه تلاش منظمي را براي بررسي تجربيات جنگي، يادگيري از آنها و انتقال اين دانش در سراسر نيروهاي مسلح خود آغاز كرد. تا اوايل سال ۲۰۲۳، مسكو سيستمي پيچيده براي يادگيري ايجاد كرده بود كه شامل پايگاه‌هاي توليد دفاعي، دانشگاه‌ها و نيروهاي نظامي در رده‌هاي مختلف فرماندهي بود. اين سيستم به ارتش روسيه امكان داده تا دانش خود را نهادينه كند، توليدات دفاعي و سازمان‌هاي تحقيقاتي خود را بازسازي و شركت‌هاي نوپاي فناوري را با منابع دولتي همسو سازد.نتيجه اين تلاش‌ها، ظهور تاكتيك‌هاي جديد در ميدان نبرد و تسليحات بهبوديافته بوده است. اين تاكتيك‌ها در برنامه‌هاي آموزشي و دستورالعمل‌هاي نظامي تدوين شده‌اند. مسكو روش‌هاي نويني براي بهره‌گيري از پهپادها توسعه داده و آنها را به ابزاري موثر براي شناسايي و هدف‌گيري تبديل كرده است. همچنين، موشك‌هاي پيشرفته‌تر و سيستم‌هاي زرهي مقاوم‌تري توليد كرده و به فرماندهان رده‌پايين‌تر آزادي عمل بيشتري براي تصميم‌گيري داده است. اين تغييرات، ارتش روسيه را به نيرويي تبديل كرده كه نه‌تنها در طول اين درگيري تكامل مي‌يابد، بلكه براي درگيري‌هاي آينده با فناوري‌هاي پيشرفته نيز آماده مي‌شود.
اشتباه محاسباتي اروپا
اين تحولات احتمالا چالش‌هاي بيشتري را براي اوكراين به همراه خواهد داشت. اوكراين بايد با حملات سريع‌تر و گسترده‌تر پهپادهاي روسيه مقابله كند كه مي‌تواند به زيرساخت‌ها و شهرها آسيب بيشتري وارد كند. همچنين، افزايش تعداد موشك‌هايي كه از خطوط دفاعي اوكراين عبور مي‌كنند، مناطق نزديك به خط مقدم را خطرناك‌تر خواهد كرد. بااين‌حال، به دليل دفاع مستحكم اوكراين و استفاده از پهپادها و توپخانه، ممكن است اين تغييرات به پيشرفت چشمگيري براي روسيه منجر نشود. اما اين امكان را به مسكو مي‌دهد تا با تداوم استراتژي كنوني خود، به‌تدريج در مناطق موردنظر پيشروي كند، درحالي كه اميدوار است حمايت بين‌المللي از اوكراين كاهش يابد.برخي از مقامات امريكايي و اروپايي به‌تدريج علاقه خود را به حمايت از اوكراين از دست مي‌دهند. اما تحولات و سازگاري‌هاي نظامي روسيه كه براي اوكراين تهديدآميز است، بايد مورد توجه سياست‌گذاران در ديگر نقاط جهان نيز قرار گيرد. ارتش روسيه با تجربه‌اي گسترده و ديدگاهي متمايز نسبت به آينده جنگ، شايد از اين درگيري پيروز بيرون آمد و احتمالا دانش خود را با كشورهايي نظير چين، ايران و كره شمالي به اشتراك خواهد گذاشت. مسكو زمينه را براي دوره‌اي فشرده‌تر از يادگيري و بازسازي پس از پايان درگيري فراهم كرده است. با وجود چالش‌هايي مانند انضباط ضعيف و دشواري در توليد پيشرفته‌ترين تجهيزات، روسيه با محدوديت‌هاي منابع، خود را براي شيوه‌هاي نوين جنگ آماده مي‌كند. اگر واشنگتن و پايتخت‌هاي اروپايي نمي‌خواهند از اين تحولات عقب بمانند، بايد به‌جاي بي‌توجهي، از جنگ اوكراين درس بگيرند، سازگاري‌هاي روسيه را مطالعه كنند و تغييرات لازم را در استراتژي‌هاي خود اعمال كنند.
مجتمع صنعتي-آموزشي
ارتش روسيه از همان ابتداي حمله به اوكراين مجبور به سازگاري با شرايط دشوار ميدان نبرد شد. براي مقابله با ضدحملات شديد اوكراين، واحدهاي روسي اقداماتي نظير افزودن زره‌هاي محافظ به خودروها، توسعه روش‌هاي جديد استتار و به‌كارگيري تاكتيك‌هاي تهاجمي در واحدهاي كوچك را در پيش گرفتند. سربازان همچنين به‌صورت غيررسمي از طريق شبكه‌هاي اجتماعي، كانال‌هاي بسته رسانه‌اي و راهنماهاي خودساخته، تجربيات و توصيه‌هاي خود را به اشتراك گذاشتند. اين نوع يادگيري غيررسمي، كه از فرد به فرد يا واحد به واحد منتقل مي‌شود، گام نخست و مهمي در سازگاري نظامي در زمان جنگ است. اما اگر سازمان نظامي اين درس‌ها را به‌صورت سيستماتيك جذب نكند، اين دانش اغلب با گذشت زمان از بين مي‌رود يا به بخش‌هايي از نيرو كه به آن نياز دارند، منتقل نمي‌شود.مرحله بعدي يادگيري، نهادينه‌سازي اين تغييرات است كه شامل بازنگري برنامه‌هاي آموزشي، طرح‌هاي تداركاتي و مفاهيم عملياتي مي‌شود. پس از آن، ارتش‌ها بايد به يادگيري پيش‌بينانه درباره آينده جنگ بپردازند و نياز به اصلاحات يا تحولات اساسي را شناسايي كنند. ارتش‌هايي كه بهترين عملكرد را در يادگيري دارند، پنج مرحله را طي مي‌كنند: كسب تجربه جنگي، تحليل آن، ارايه توصيه‌ها، انتشار درس‌ها در سراسر نيروها و در نهايت، اجراي آنها.وقتي مشخص شد كه درگيري طولاني‌مدت خواهد بود، روسيه به تحقق اكثر اين مراحل پرداخت. آنچه در ابتدا با عنوان سازگاري‌هاي موقت با ميدان نبرد از آن ياد مي‌شد، به تلاشي منظم براي جمع‌آوري، مطالعه و اشتراك‌گذاري تجربيات جنگي تبديل شد تا عملكرد ارتش بهبود يابد. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۲، ارتش روسيه به افسران و محققان ستاد كل دستور داد به پست‌هاي فرماندهي در خط مقدم اعزام شوند تا جنگ را از نزديك مشاهده كنند و عملكرد نيروها را ارزيابي كنند. اين محققان نتايج نبردها را تحليل كردند، گزارش‌هاي فرماندهان را بررسي كردند و با پرسنل مصاحبه كردند تا گزارش‌هاي تحليلي موسوم به «درس‌هاي آموخته‌شده» تهيه كنند. اين گزارش‌ها پس از ارزيابي‌هاي بيشتر، با ستادهاي عملياتي در روستوف، ستاد كل در مسكو، شاخه‌هاي خدماتي، آكادمي‌هاي نظامي، شركت‌هاي دفاعي و جامعه تحقيقات نظامي به اشتراك گذاشته شد.
اكوسيستم تاكتيكي روسيه
اين فرآيند نشان‌دهنده تعهد روسيه به يادگيري سيستماتيك و بهبود مستمر است كه به آن امكان داده تا نقاط ضعف خود را به نقاط قوت تبديل كند. اين تحولات نه‌تنها بر ميدان نبرد اوكراين تأثير مي‌گذارد، بلكه پيامدهايي براي آينده رقابت‌هاي نظامي در سطح جهاني دارد. سياست‌گذاران غربي بايد اين تحولات را جدي بگيرند و با مطالعه دقيق و تطبيق استراتژي‌هاي خود، از عقب‌ماندن در اين رقابت جلوگيري كنند.اوكراين احتمالا در ماه‌هاي آينده با چالش‌هاي بزرگ‌تري مواجه خواهد شد. ارتش روسيه با بهره‌گيري از دستور بسيج عمومي در سپتامبر ۲۰۲۲ و افزايش بودجه دفاعي، ساختار فرماندهي خود را بازسازي كرد و تاكتيك‌ها و وضعيت نيروهايش در اوكراين را بهبود بخشيد. مسكو سيستم لجستيك خود را اصلاح كرد تا پايداري بيشتري داشته باشد و فناوري‌هاي جديد يا روش‌هاي نويني براي استفاده از فناوري‌هاي موجود معرفي كرد تا دقت هدف‌گيري و قابليت‌هاي جنگ الكترونيكي خود را تقويت كند. اين سازگاري‌هاي موقت به روسيه كمك كرد تا خطوط مقدم خود را تثبيت كند و در برابر ضدحملات اوكراين در سال ۲۰۲۳ مقاومت كند.از آن زمان، اكوسيستم يادگيري روسيه گسترش بيشتري يافته است. در مسكو، ارتش بيش از ۲۰ كميسيون تشكيل داده كه وظيفه آنها اجراي توصيه‌هاي برگرفته از اطلاعات خطوط مقدم و تحليل‌هاي محققان است. اين ارتش با انتشار بولتن‌هاي حاوي درس‌هاي آموخته‌شده، برگزاري كارگاه‌هاي تخصصي و ميزباني كنفرانس‌هايي براي حل مشكلات و اشتراك‌گذاري دانش، اين درس‌ها را در ميان نيروها توزيع كرده است. منطقه نظامي جنوبي روسيه بارها سربازان و فرماندهان نيروي هوايي، نيروهاي زميني، واحدهاي جنگ الكترونيك و صنايع دفاعي را گردهم آورده تا روش‌هاي موثرتري براي شناسايي، مختل كردن و نابودي پهپادهاي دشمن، كه براي موفقيت اوليه اوكراين حياتي بودند، آموزش دهند.به عنوان مثال، در كنفرانسي در سال ۲۰۲۳ كه توسط آكادمي توپخانه روسيه برگزار شد، سربازان و كارشناسان براي بهبود تاكتيك‌هاي توپخانه‌اي و ادغام پهپادها در حملات توپخانه‌اي گردهم آمدند. در طول سه سال، روسيه بيش از ۴۵۰ اصلاح موقت در دستورالعمل‌هاي جنگي خود اعمال كرده است. رهبران نظامي تأكيد دارند كه اين دستورالعمل‌ها احتمالا پس از پايان درگيري به‌طور كامل بازنويسي خواهند شد. اين تلاش‌ها نشان‌دهنده تعهد روسيه به يادگيري مداوم و بهبود عملكرد نظامي است كه نه‌تنها بر وضعيت كنوني جنگ تأثير مي‌گذارد، بلكه مي‌تواند بر رقابت‌هاي نظامي آينده در سطح جهاني اثرگذار باشد.
آمادگي و بهبود تجهيزات
در سال نخست حمله، اوكراين از منبعي غيرمنتظره بهره‌مند شد: يكي از آنها ضعف‌هاي تجهيزات نظامي روسيه بود. براي ماه‌ها، تجهيزات روسيه به دليل نگهداري نامناسب، نقص در توليد و مشكلات طراحي، به‌طور مكرر خراب مي‌شدند. به عنوان مثال، بررسي سرزده صدها سيستم جنگ الكترونيك روسيه نشان داد كه ۳۰ درصد از آنها معيوب هستند. شايع‌ترين مشكل، كيفيت پايين اجزاي الكترونيكي، به‌ويژه مدارها، بود. بر اساس گزارش نشريه انديشه نظامي (Military Thought)، بين ۶۰ تا ۷۰ درصد از ناكامي‌هاي جنگ الكترونيك روسيه از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ ناشي از نقص‌هاي تجهيزات بوده و تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد از اين شكست‌ها به دليل آتش نيروهاي اوكرايني رخ داده است.روسيه در ابتدا براي رفع مشكلات تجهيزات خود با چالش‌هايي مواجه بود. در سال اول جنگ، واكنش كند صنايع دفاعي، عدم ارتباط موثر با نيروهاي خط مقدم و مقررات قديمي، مانع نوآوري شدند. اما در نهايت، به توليدكنندگان دفاعي دستور داده شد تا توليد را بهبود دهند، نرخ تعميرات را افزايش دهند و نوآوري را تسريع كنند. با حمايت دولت، اين اقدامات به نتيجه رسيد. وزارت دفاع روسيه مقررات را براي كوتاه كردن زمان‌بندي تحقيق و توسعه اصلاح كرد و جلساتي با پايگاه‌هاي توليد دفاعي برگزار كرد تا اطمينان حاصل شود كه بازخورد نيروهاي خط مقدم دريافت و اعمال مي‌شود.
علاوه بر اين، شركت‌هاي دفاعي متخصصان صنعت را به مناطق درگيري اعزام كردند تا تجهيزات را تعمير كنند، عملكرد آنها را بررسي و گزارش‌هايي تهيه كنند، مشابه رويكردي كه روسيه پيش‌تر در حمايت از دولت سوريه به كار گرفته بود. از اوايل سال ۲۰۲۳، كرملين برنامه‌هايي براي ادغام دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي غيرنظامي در تلاش‌هاي دفاعي كشور طراحي كرد. اين برنامه همكاري بين مهندسان نظامي و غيرنظامي را در سايت‌هاي آزمايشي و ميدان‌هاي آموزشي تقويت كرد تا نمونه‌هاي اوليه تجهيزات پيش از ارسال به ميدان نبرد آزمايش شونددولت روسيه همچنين ابتكاراتي را براي حمايت از استارت‌آپ‌هاي دفاعي به‌منظور تقويت نوآوري آغاز كرد. آندري بلوسوف، وزير دفاع روسيه، تلاش كرد تا استارت‌آپ‌ها را به شركت‌هاي دولتي كه بر بخش دفاعي تسلط دارند و اغلب در برابر تازه‌واردان مقاومت مي‌كنند، متصل كند. اين تلاش موفق بود؛ اكنون استارت‌آپ‌ها در كنار بزرگ‌ترين پيمانكاران دفاعي روسيه در نمايشگاه‌هاي تسليحاتي حضور دارند و محصولات خود را به ارتش عرضه مي‌كنند. اين تغييرات به روسيه امكان داد تا برتري فناوري اوليه اوكراين در جنگ را كم‌رنگ كند. توليدكنندگان روسي سيستم‌هاي جديد و بهبوديافته‌اي توليد مي‌كنند كه براي شرايط ميدان نبرد اوكراين مناسب‌تر هستند، و ارتش روسيه نيز ياد گرفته است چگونه از اين تجهيزات به‌طور موثر استفاده كند.
ابتكارات كرملين
يكي از برجسته‌ترين اقدامات، تأسيس واحد نخبه «روبيكون» توسط وزارت دفاع بود كه به تحقيق و عمليات پهپادي اختصاص دارد. اين واحد انواع تاكتيك‌هاي پهپادي را آزمايش مي‌كند و اكنون مسووليت تعيين نحوه آموزش ساير واحدهاي پهپادي را بر عهده دارد. اين تحولات نشان‌دهنده توانايي روسيه در تبديل نقاط ضعف اوليه خود به نقاط قوت و آمادگي براي رقابت‌هاي نظامي آينده است.مسكو علاوه بر اصلاحات ساختاري، بهبودهاي فني و تاكتيكي مهمي نيز انجام داده است كه اگرچه كمتر جلب‌توجه مي‌كنند، اما به همان اندازه اساسي هستند. شركت‌هاي دفاعي روسيه زره‌ها و تجهيزات حفاظتي را در انواع مختلف خودروهاي نظامي ارتقا داده‌اند و برخي از آنها را به موتورهاي قوي‌تر، دوربين‌هاي ديد پيشرفته‌تر و سيستم‌هاي پارازيت بهبوديافته مجهز كرده‌اند. اين كشور همچنين توان تخريبي بمب‌هاي هدايت‌شونده خود را افزايش داده و توليد پهپادهاي اصلاح‌شده و ديگر انواع پهپادها را گسترش داده است. بخش دفاعي روسيه در حال رفع نواقص توليدي و بهبود پروتكل‌هاي نگهداري سيستم‌هاي جنگ الكترونيك است.اين پيشرفت‌ها توضيح مي‌دهد كه چرا اوكراين در يك سال و نيم گذشته با چالش‌هاي بيشتري مواجه شده است. در سال‌هاي ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، اوكراين مي‌توانست مراكز فرماندهي، انبارها و خطوط تداركاتي روسيه را نسبتا آسان هدف قرار دهد؛ اما اكنون، اقدامات متقابل الكترونيكي و سامانه‌هاي دفاع موشكي بهبوديافته روسيه، انجام چنين حملاتي را دشوارتر كرده است. حملات پهپادي و موشكي روسيه نيز پيچيده‌تر و گسترده‌تر شده‌اند. اين تحولات نشان مي‌دهد كه شركاي اوكراين بايد حمايت بيشتري در زمينه دفاع هوايي و سرمايه‌گذاري گسترده‌تري در سيستم‌هاي جنگ الكترونيك اين كشور انجام دهند. اوكراين همچنين در حال توسعه موشك‌هاي دوربرد است تا بتواند تسليحات روسيه را در مبدأ آنها هدف قرار دهد.
تحول در آموزش نظامي
شكل يادگيري حوزه آموزش را متاثر كرده است. مربيان نظامي اين كشور تجربيات جنگي را به‌دقت بررسي كرده و درس‌هاي آموخته‌شده را در برنامه‌هاي آموزشي ادغام كرده‌اند. براي اطمينان از واقعي و كاربردي بودن اين برنامه‌ها، روسيه نيروها را بين ميدان نبرد و مراكز آموزشي جابه‌جا مي‌كند، همانطور كه متخصصان صنايع دفاعي را به خط مقدم اعزام كرده است. در مواردي كه بازديد حضوري ممكن نيست، ارتش از ويدئوكنفرانس‌هاي امن براي ارتباط بين واحدهاي خط مقدم، آكادمي‌هاي نظامي و مراكز آموزشي استفاده مي‌كند. برخي از كهنه‌سربازان معلول نيز به مربيان تمام‌وقت تبديل شده‌اند.
در نتيجه تجربيات جنگي در اوكراين، روسيه تغييرات متعددي در آموزش نظامي خود اعمال كرده است. شبيه‌سازهاي آموزشي اين كشور واقعي‌تر شده‌اند و دستورالعمل‌هاي كمك‌هاي اوليه تاكتيكي بازنگري شده‌اند. سربازان اكنون آموزش مي‌بينند تا خودروهاي نظامي را در ميدان‌هاي نبرد پيچيده تحت نظارت پهپادها هدايت كنند و همچنين نحوه اجراي حملات كوچك در كنار عمليات پهپادي بزرگ‌تر و حملات زرهي را ياد مي‌گيرند. اين مهارت‌ها در جنگي كه خطوط مقدم تحت نظارت مداوم اوكراين قرار دارد، حياتي هستند. با توجه به توانايي اوكراين در رصد تحركات روسيه، استفاده از تيم‌هاي كوچك و منسجم براي غلبه بر مواضع دفاعي كي‌يف ضروري شده است. براي اولين‌بار، مربيان روسي از پهپادها براي نظارت بر تمرينات آموزشي استفاده مي‌كنند تا بتوانند عملكرد واحدها را بهتر ارزيابي كرده و نقاط قوت و ضعف آنها را تحليل كنند. اين اصلاحات آموزشي و فني نشان‌دهنده تعهد روسيه به يادگيري مداوم و بهبود مستمر است كه نه‌تنها بر روند كنوني جنگ تأثير مي‌گذارد، بلكه اين كشور را براي رقابت‌هاي نظامي آينده آماده مي‌كند.روسيه تغييراتي در برنامه‌هاي آموزشي افسران جوان خود اعمال كرده است تا آنها را براي وظايف عملياتي بهتر آماده كند. اين تغييرات به عنوان يك بازنگري جامع تلقي نمي‌شوند، بلكه شامل افزودن يك دوره آموزشي تكميلي دو‌ماهه براي ستوان‌ها است كه بر بهبود مهارت‌هايي مانند تيراندازي، توپخانه، شناسايي، توپوگرافي، ناوبري، استفاده از پهپادها و پزشكي تاكتيكي تمركز دارد. مربيان همچنين با توجه به اهميت حملات كوچك پياده‌نظام در ميدان نبرد، آموزش افسران جوان را بر فرماندهي واحدهاي كوچك متمركز كرده‌اند. برخي از اين افسران حتي در حال يادگيري فرآيندهايي هستند كه در كشورهاي ناتو به عنوان «برنامه‌ريزي ماموريت» شناخته مي‌شود. در اين روش، به افسران هدفي داده مي‌شود و آنها به همراه ستادشان بايد به‌صورت مستقل راه‌هاي دستيابي به آن را طراحي كنند، به‌جاي اينكه صرفا از دستورات متمركز تبعيت كنند. اين تغيير، كه از موفقيت‌هاي برخي واحدهاي روسي در برابر اوكراين الهام گرفته شده، براي ارتش سنتي و سلسله‌مراتبي روسيه تحولي قابل‌توجه محسوب مي‌شود.با اين حال، با وجود توجه رهبران ارشد به رفع كاستي‌ها، برنامه‌هاي آموزشي روسيه همچنان تا حدودي ناهماهنگ و نامتوازن هستند. آموزش داوطلبان اعزامي به اوكراين اكنون به‌درستي بر آماده‌سازي سربازان براي جنگيدن در تيم‌هاي تهاجمي كوچك در ميدان‌هاي نبرد مملو از پهپادها متمركز است. اما اين دوره‌هاي آموزشي همچنان بسيار كوتاه هستند و در نتيجه، بسياري از سربازان بدون آمادگي كافي وارد ميدان نبرد مي‌شوند. اگرچه برنامه‌هاي آموزشي براي سربازان جديد از سال ۲۰۲۲ اصلاح شده تا تجربيات جنگي را منعكس كند، اما هنوز بازنگري جامعي در آنها صورت نگرفته است. مقامات روسي گزارش داده‌اند كه برخي مراكز آموزشي منطقه‌اي همچنان محتواي قديمي را تدريس مي‌كنند يا به هر دليلي نمي‌توانند با سرعت تحولات ميدان نبرد همگام شوند. براي رفع اين مشكل، ارتش به بازرسي‌هاي سرزده متوسل شده است تا اطمينان حاصل كند كه دستورالعمل‌هاي آموزشي جديد به‌طور كامل اجرا مي‌شوند.اين تلاش‌ها نشان‌دهنده تعهد روسيه به بهبود مستمر در آموزش نظامي است، اما محدوديت‌هاي موجود در مدت‌زمان آموزش و ناهماهنگي‌هاي منطقه‌اي همچنان موانعي بر سر راه آماده‌سازي كامل نيروها هستند. اين اصلاحات، هرچند ناقص، به روسيه كمك كرده است تا توانايي‌هاي خود را در ميدان نبرد تقويت كند و براي چالش‌هاي آينده آماده‌تر شود.
محدوديت‌هاي يادگيري
تلاش‌هاي آموزشي روسيه همچنان ادامه دارد، اما مقاومت سرسختانه اوكراين مانع از آن شده است كه كرملين به اهداف اصلي خود دست يابد. بااين‌حال، تحولات مسكو براي اوكرايني‌ها نااميدكننده است. از آغاز جنگ، كي‌يف به دليل برتري در نوآوري خود توانسته در برابر مسكو مقاومت كند، اما اين برتري اكنون در حال كم‌رنگ شدن است. اوكرايني‌ها مدت‌هاست كه اذعان كرده‌اند نمي‌توانند صرفا با تكيه بر تعداد نيروها بر ارتش روسيه غلبه كنند.بااين‌حال، براي اوكراين خبر خوش اين است كه روسيه تنها تا حدي توانسته به برتري كيفي اوكراين نزديك شود. فرآيند يادگيري ارتش روسيه يك نقص اساسي دارد كه شكاف ميان يادگيري پويا در ميان كاركنان ستاد، محققان و برخي شركت‌هاي دفاعي و تجربه دشوار سربازان خط مقدم را توضيح مي‌دهد. اگرچه ارتش روسيه در جمع‌آوري، تحليل و انتشار تجربيات جنگي عملكرد موفقي داشته، اما در اجراي توصيه‌ها و اطمينان از رعايت دستورالعمل‌هاي خود با چالش‌هايي مواجه بوده است.به عنوان مثال، مقامات پيشنهاد كرده‌اند كه سيستم كنترل كيفيت تجهيزات به دليل خرابي‌ها و خطاهاي مكرر بازنگري شود، اما اين اصلاحات هنوز به‌طور كامل اجرا نشده‌اند. به‌طور مشابه، از سال ۲۰۲۲، مطالعات پزشكي رزمي و آسيب‌شناسي در روسيه پيشرفت قابل‌توجهي داشته است. بااين‌حال، گزارش‌ها حاكي از افزايش مواردي از عفونت‌هاي جدي در ميان سربازان خط مقدم است كه تا حدي به دليل استفاده مجدد از سرنگ‌ها در بيمارستان‌هاي صحرايي و رعايت ناكافي استانداردهاي بهداشتي در شرايط بحراني، مانند حوادث با تلفات گسترده، رخ داده است.
اين نقص‌ها نشان‌دهنده محدوديت‌هاي روسيه در تبديل درس‌ها به اقدامات عملي در ميدان نبرد است. با وجود پيشرفت‌هاي چشمگير در يادگيري و سازگاري، اين كاستي‌ها همچنان مانعي براي دستيابي به كارايي كامل و تحقق اهداف استراتژيك مسكو هستند. اين وضعيت به اوكراين فرصت مي‌دهد تا با تقويت نوآوري‌ها و حمايت‌هاي خارجي، مقاومت خود را در برابر فشارهاي فزاينده روسيه ادامه دهد. روسيه همچنان در برخي حوزه‌ها، به‌ويژه انضباط و حرفه‌اي‌گري، با مشكلات جدي در يادگيري و بهبود مواجه است. اين حوزه‌ها كه مدت‌ها در ارتش اين كشور ناديده گرفته شده‌اند، همچنان نقاط ضعف قابل‌توجهي را نشان مي‌دهند. كيفيت پرسنل خط مقدم روسيه بسيار نابرابر است. برخي واحدها از فرماندهان شايسته‌اي برخوردارند، اما برخي ديگر، فرماندهان يا غايبند يا رفتار نامناسبي دارند. هماهنگي بين واحدهاي هم‌جوار اغلب ناكام مي‌ماند كه منجر به تلفات غيرضروري در جريان جابه‌جايي‌ها يا مانورها مي‌شود. بازسازي واحدها براي حفظ انسجام نيز دشوار است، به‌ويژه با توجه به تلفات سنگين مداومي كه ارتش روسيه متحمل مي‌شود. علاوه بر اين، گزارش‌هايي از رفتارهاي غيرحرفه‌اي در برخي واحدها وجود دارد، از جمله خشونت داخلي و بي‌توجهي به پرسنل. در مواردي، سربازان به دليل تخلفات با مجازات‌هاي شديدي مانند انضباط غيرانساني مواجه شده‌اند. اين مشكلات، اگرچه مانع از انجام وظايف اصلي توسط نيروهاي رزمي نشده‌اند، اما به‌وضوح بخشي از دلايلي هستند كه عملكرد كلي روسيه نسبت به برتري‌هاي مادي و نيروي انساني‌اش ضعيف‌تر بوده است.روان‌شناسان نظامي روسيه نسبت به اين مسائل هشدار داده‌اند و تأكيد كرده‌اند كه روش‌هاي كنوني اين كشور براي ارزيابي سلامت رواني سربازان و شناسايي عوامل رفتارهاي مشكل‌ساز (مانند ترك خدمت، تسليم شدن، خشونت يا كاهش اثربخشي رزمي) منسوخ شده است. بااين‌حال، ساختار نظامي روسيه اين هشدارها را به‌طور كامل جدي نگرفته و به‌جاي تمركز بر بهبود شرايط رواني و حرفه‌اي‌گري، بر استقامت و اجراي بي‌چون‌وچراي دستورات تأكيد كرده است.
فرصتي براي اوكراين؟
اين كاستي‌ها نشان‌دهنده محدوديت‌هاي عميق در توانايي روسيه براي اصلاح كامل فرهنگ و ساختار نظامي خود است. اگرچه مسكو در حوزه‌هاي فني و تاكتيكي پيشرفت‌هاي چشمگيري داشته، اما مشكلات مربوط به انضباط، حرفه‌اي‌گري و سلامت رواني نيروها همچنان مانعي براي دستيابي به كارايي كامل در ميدان نبرد هستند. اين وضعيت فرصتي براي اوكراين و حاميانش فراهم مي‌كند تا با بهره‌گيري از نقاط قوت خود، به‌ويژه در نوآوري و هماهنگي، فشار بر روسيه را حفظ كنند.
چالش‌هاي ذاتي جنگ اوكراين، حتي پس از شناسايي، براي روسيه حل‌وفصل آنها بسيار دشوار است. براي مثال، فرماندهان روس به‌خوبي آگاهند كه ميدان نبرد تحت نظارت گسترده پهپادهاي اوكرايني قرار دارد، كه تجمع نيروهاي بزرگ براي حملات زرهي را تقريبا غيرممكن مي‌كند بدون اينكه مورد حمله قرار گيرند. نشريات نظامي روسيه صراحتا اذعان دارند كه آرايش‌هاي سنتي زرهي ديگر «شرط اصلي براي موفقيت» نيستند. در نتيجه، ارتش روسيه به‌طور فزاينده‌اي به استفاده از تيم‌هاي تهاجمي كوچك روي آورده است كه اكنون نقش محوري در آموزش‌هاي نظامي ايفا مي‌كنند. مقامات نظامي همچنين واحدهاي پهپادي جديد، گروه‌هاي تهاجمي و تيم‌هاي شناسايي را براي مقابله با دفاع مستحكم اوكراين ايجاد كرده‌اند.اين تغييرات، اگرچه اقدامات متقابل اوكراين را پيچيده‌تر كرده و گاه به پيشرفت‌هاي تاكتيكي براي روسيه منجر شده، اما با تلفات سنگيني همراه بوده است. تيم‌ها و واحدهاي كوچك نمي‌توانند به همان شيوه‌اي كه يك نيروي زرهي بزرگ قادر به تصرف و حفظ سرزمين است، عمل كنند. بااين‌حال، كرملين همچنان بر ادامه جنگ با اين روش اصرار دارد.
سابقه يادگيري پس از جنگ
سابقه روسيه در يادگيري از تجربيات جنگي گذشته چندان اميدواركننده نيست. پس از جنگ شوروي در افغانستان و حمايت روسيه از دولت اسد در سوريه، ارتش اين كشور نتوانست دانش جنگي خود را به‌طور موثر نهادينه كند يا از فراموشي آن جلوگيري كند، زيرا تجربيات به دست‌آمده فراتر از گروه‌هاي كوچك رزمي منتشر نشد. همچنين، در دهه‌هاي ۱۹۹۰ و اوايل ۲۰۰۰، به دليل كمبود حمايت مالي و رهبري، ارتش در اجراي درس‌هاي حياتي ناكام ماند.بااين‌حال، شرايط كنوني در روسيه متفاوت است. فرآيندهاي يادگيري فعلي، شباهت زيادي به تلاش‌هاي گسترده‌اي دارد كه مسكو پس از جنگ جهاني دوم انجام داد. با توجه به ساختار، منابع مالي و رهبري كنوني، به نظر مي‌رسد ارتش روسيه براي يك دوره يادگيري جامع و فشرده پس از پايان جنگ اوكراين آماده باشد. مقامات نظامي در حال حاضر مشغول بازنگري گسترده مفاهيم عملياتي، نظريه‌ها و استراتژي‌هاي نظامي، دستورالعمل‌هاي جنگي و برنامه‌ريزي تداركاتي بلندمدت تا اواسط دهه ۲۰۳۰ هستند.اولويت اصلي تحقيقات نظامي روسيه، غلبه بر تهديدات حملات زرهي در مقياس بزرگ است. مقامات در حال برنامه‌ريزي براي بازطراحي ساختار نيروها و مفاهيم عملياتي ارتش براي پاسخ به اين چالش هستند. در آينده، ارتش روسيه احتمالا بر توسعه پهپادها و ساير سيستم‌هاي بدون سرنشين تمركز خواهد كرد كه قدرت نظامي مسكو را در برابر رقباي جهاني، از جمله ناتو، تقويت مي‌كند. اين تحولات نشان‌دهنده عزم روسيه براي تطبيق با تغييرات در ماهيت جنگ و آماده‌سازي براي درگيري‌هاي آينده است.
رهبران روسيه در حال برنامه‌ريزي براي ادغام گسترده پهپادها، ربات‌ها و ساير سيستم‌هاي خودكار در سراسر نيروهاي نظامي خود هستند. از ديدگاه ارتش، اين فناوري‌ها آينده نبرد را شكل خواهند داد. كارشناسان نظامي روسيه تأكيد دارند كه سيستم‌هاي بدون سرنشين به مهم‌ترين تسليحات قرن بيست‌ويكم تبديل خواهند شد. آنها جهاني را متصور هستند كه در آن انبوهي از پهپادهاي خودكار قادر به غلبه بر دفاع دشمنان، ريزپهپادهاي دشوار براي شناسايي يا متوقف كردن، و پهپادهايي با طراحي شبيه پرندگان، حشرات يا ديگر حيوانات وحشي به كار گرفته شوند. ارتش روسيه با دقت استفاده اوكراين از ربات‌هاي جنگي را رصد كرده و قصد دارد سرمايه‌گذاري بيشتري در اين حوزه انجام دهد تا وظايفي مانند نگهباني، لجستيك، مين‌گذاري، مين‌زدايي و نظارت زير دريا را بهبود بخشد. نظريه‌پردازان و رهبران نظامي روسيه همچنين هوش مصنوعي را براي نبردهاي مدرن حياتي مي‌دانند. اين فناوري با پردازش سريع حجم عظيمي از داده‌هاي ديجيتال، به فرماندهان امكان مي‌دهد تصميمات سريع‌تري بگيرند. استراتژيست‌هاي مسكو نگرانند كه بدون دسترسي به ابزارهاي هوش مصنوعي پيشرفته، فرماندهان روسي در برابر دشمناني كه از اين فناوري‌ها بهره مي‌برند، عقب بمانند. در نتيجه، كارشناسان نظامي در حال مطالعه چگونگي به‌كارگيري سيستم‌هاي تصميم‌گيري مبتني بر هوش مصنوعي و تسليحات مجهز به اين فناوري تا اوايل دهه ۲۰۳۰ هستند.ارتش روسيه در حال بررسي كاربرد هوش مصنوعي در موشك‌هاي مافوق صوت، سيستم‌هاي دفاع هوايي و پهپادها براي بهبود عملكرد است. همچنين، تحقيقاتي در جريان است تا مشخص شود چگونه هوش مصنوعي مي‌تواند تحليل داده‌ها را تسريع كند و اجراي دستورات را خودكار سازد. اگرچه اين حوزه به عنوان يك اولويت ملي شناخته شده، اما سرمايه‌گذاري كنوني در هوش مصنوعي هنوز نسبتا محدود است و اين امر توانايي‌هاي روسيه را در كوتاه‌مدت با محدوديت‌هايي مواجه مي‌كند.اين تمركز بر فناوري‌هاي پيشرفته نشان‌دهنده عزم روسيه براي همگام شدن با تحولات جهاني در جنگ‌افزارها و آماده‌سازي براي درگيري‌هاي آينده است. بااين‌حال، محدوديت‌هاي مالي و زيرساختي ممكن است سرعت پيشرفت در اين زمينه‌ها را كاهش دهد، كه فرصتي براي اوكراين و متحدانش فراهم مي‌كند تا با تقويت نوآوري‌هاي خود، برتري رقابتي را حفظ كنند.
يا سازگار شو يا نابود
در آغاز حمله به اوكراين در سال ۲۰۲۲، ارتش روسيه در ارزيابي توانايي‌ها و عزم اوكراين براي مقاومت دچار اشتباه شد. تجهيزات اين كشور اغلب براي ماموريت‌هاي موردنظر مناسب نبودند و برخي سيستم‌ها كاملا از كار افتادند. سربازان روس آموزش كافي براي وظايف محوله نديده بودند و در مواردي حتي از اعزام به جنگ مطلع نشده بودند. زنجيره فرماندهي نيز با مشكلات عملكردي جدي مواجه بود.اما ناظران ديگر نمي‌توانند ارزيابي خود از ارتش روسيه را به آن دوره اوليه محدود كنند. در سال‌هاي پس از آن، ارتش روسيه به يك سازمان يادگيرنده تبديل شده است. تطبيق‌هاي مداوم در خطوط مقدم تنها بخشي از تلاش‌هاي گسترده اين كشور براي بهبود است. مسكو به‌طور سيستماتيك تجربيات جنگي خود را جمع‌آوري، تحليل و در ميان نيروهاي نظامي و اكوسيستم دفاعي خود منتشر مي‌كند. اين تلاش‌ها با هدف ثبت و نهادينه‌سازي دانش جنگي و آماده‌سازي براي اصلاحات جامع پس از پايان درگيري انجام مي‌شود. روسيه به‌خوبي دريافته كه ماهيت جنگ در حال تحول است و ارتش آن نيز بايد خود را با اين تغييرات هماهنگ كند.بااين‌حال، حتي پس از پايان اين درگيري، رهبران روسيه با چالش‌هاي متعددي مواجه خواهند بود. تحريم‌هاي بين‌المللي، در صورت تداوم، مانع بزرگي براي پيشرفت اين كشور خواهند بود. توانايي ارتش روسيه براي دستيابي به اهداف خود به عواملي مانند تأمين مالي پايدار، دسترسي به مواد معدني حياتي و ظرفيت توليد تجهيزات پيشرفته وابسته است؛ عواملي كه تحريم‌ها آنها را دشوار مي‌كنند.علاوه بر اين، اجراي اصلاحات برنامه‌ريزي‌شده به حمايت مستمر رهبري و مشاركت كهنه‌سربازان باتجربه نياز دارد. ارتش روسيه همچنان با ضعف‌هاي سنتي خود، از جمله انضباط ضعيف پرسنل و برنامه‌هاي تداركاتي پرهزينه كه منابع مالي را تحت فشار قرار مي‌دهند، دست‌وپنجه نرم خواهد كرد. اين محدوديت‌ها مي‌توانند سرعت و عمق تحولات نظامي روسيه را محدود كنند.بااين‌حال، تعهد مسكو به يادگيري و تطبيق نشان‌دهنده عزم اين كشور براي غلبه بر اين موانع و تقويت جايگاه خود در رقابت‌هاي نظامي جهاني است. اين وضعيت براي اوكراين و حاميانش هشداري است كه بايد با تقويت نوآوري‌ها و حمايت‌هاي خود، از برتري نسبي كنوني استفاده كنند تا در برابر پيشرفت‌هاي آينده روسيه مقاومت كنند. مسكو نگران است كه ايالات متحده و اروپا با مطالعه دقيق جنگ اوكراين، اقدامات متقابلي عليه قابليت‌ها و تاكتيك‌هاي جديد روسيه توسعه دهند. ناتو بايد نشان دهد كه اين نگراني‌ها موجه هستند. براي همگام شدن با پيشرفت‌هاي روسيه و جبران كاستي‌ها در حوزه‌هاي كليدي مانند جنگ پهپادي، ايالات متحده و اروپا بايد تحليل خود از تهاجم به اوكراين را تسريع كنند و خود را با يافته‌هاي آن هماهنگ سازند. اين امر مستلزم توليد پهپادهاي بيشتر، سرمايه‌گذاري در سيستم‌هاي جنگ الكترونيك و پذيرش نوآوري‌هاي ديگر است.اگرچه برخي سازمان‌هاي ناتو به جمع‌آوري درس‌هاي جنگ اختصاص يافته‌اند، پيشرفت در اين زمينه ناهموار و پراكنده بوده است. تلاش‌هاي اين نهادها هنوز نتوانسته به‌طور جامع بر برنامه‌هاي تداركاتي، رژيم‌هاي آموزشي يا مفاهيم عملياتي كشورهاي عضو تأثير بگذارد. براي جلوگيري از عقب‌افتادگي، ايالات متحده و اروپا بايد توجه بيشتري به اين موضوع نشان دهند، به‌ويژه با توجه به اينكه مسكو دانش خود را با شركاي خود به اشتراك مي‌گذارد.ناتو بايد ارتش روسيه را همان‌گونه كه هست ببيند: نيرويي ناقص اما مقاوم. مشكلات ساختاري اين ارتش واقعي هستند و در صورت درگيري مستقيم با ناتو، اين كاستي‌ها تشديد خواهند شد. بااين‌حال، فرآيند يادگيري روسيه بي‌وقفه پيش مي‌رود. ارتش اين كشور در حال آماده‌سازي براي يك دوره بازسازي بلندمدت است كه شامل تغييرات بيشتر در تاكتيك‌ها، معرفي تسليحات جديد و گسترش توانمندي‌ها خواهد بود.
كارشناسان اغلب مي‌گويند كه ارتش‌ها جنگ را شكل مي‌دهند، اما جنگ نيز ارتش‌ها را بازسازي مي‌كند. تجربه روسيه در اوكراين نشان‌دهنده اين واقعيت است كه اين كشور با وجود محدوديت‌ها، در حال تطبيق و تقويت خود براي آينده است. ناتو و متحدانش بايد با جديت بيشتري به اين تحولات پاسخ دهند تا از حفظ برتري استراتژيك خود اطمينان حاصل كنند.
مترجم : نوشين محجوب
پژوهشگر ارشد سياست‌گذاري
در انديشكده «رند»