نگاهی به ترجمه تازه کتاب تمهیدات ایمانوئل کانت
متافیزیک؛ معرفتی معتبر
کتاب تمهیدات اثری کلیدی در نظام فلسفی کانت است. این کتاب به نوعی پیش‌درآمد و چکیده‌ای از ایده‌های اصلی نقد عقل محض (1781) محسوب می‌شود، اما با زبانی موجزتر و ساختاری ساده‌تر. هدف اصلی کانت در این اثر، پاسخ به این پرسش بنیادین است که آیا متافیزیک به عنوان یک علم ممکن است؟ متافیزیک در زمان کانت، گرفتار نزاع‌های بی‌پایان میان نظام‌های فلسفی متعارض بود که هیچ‌یک نمی‌توانستند ادعاهای خود را با قطعیت اثبات کنند. کانت در تمهیدات استدلال می‌کند که متافیزیک تنها در صورتی می‌تواند به عنوان علمی معتبر مطرح شود که مبانی معرفت‌شناختی آن بازسازی شود.
محور اصلی ادعای کانت در این کتاب، بازتعریف نقش ذهن در فرآیند شناخت است. او پیشنهاد می‌کند که معرفت ما از جهان نه تنها از تجربه حسی ناشی می‌شود، بلکه به ساختارهای پیشینی ذهن نیز وابسته است. این ساختارهای پیشینی، مانند مفاهیم فضا، زمان و مقولات عقل، چارچوبی را فراهم می‌کنند که تجربه در آن معنا می‌یابد. به بیان دیگر، کانت معتقد است که ما جهان را نه آن‌گونه که «فی‌نفسه» است، بلکه آن‌گونه که در چارچوب ادراک و تفکر ما ظاهر می‌شود، می‌شناسیم. این ایده، که به «ایده‌آلیسم استعلایی» معروف است، قلب پروژه کانت در تمهیدات را تشکیل می‌دهد. او با این رویکرد می‌کوشد متافیزیک را از گمانه‌زنی‌های بی‌اساس به سوی علمی روشمند هدایت کند که قواعد و حدود آن به‌وضوح مشخص باشد.
اهمیت تمهیدات نه تنها در ارائه فشرده و قابل‌فهم ایده‌های پیچیده نقد عقل محض، بلکه در نقش آن به عنوان پلی میان فلسفه نظری و پرسش‌های عملی است. این کتاب به خوانندگان کمک می‌کند تا با نگاهی انتقادی به محدودیت‌ها و امکانات معرفت بشری بیندیشند و زمینه را برای فهم بهتر مسائل متافیزیکی مانند وجود خدا، آزادی اراده و جاودانگی روح فراهم می‌کند.
کانت در تمهیدات استدلال‌های خود را با دقت و روشمندی صورت‌بندی می‌کند تا نشان دهد چگونه متافیزیک می‌تواند به عنوان یک معرفت معتبر بازسازی شود. در ادامه، به برخی از استدلال‌های کلیدی او اشاره می‌کنیم:
تمایز میان قضاوت‌های تحلیلی و ترکیبی: کانت میان قضاوت‌های تحلیلی (که حقیقت آنها صرفا از تحلیل مفاهیم به دست می‌آید، مانند «هر جسم مادی، گسترده است») و قضاوت‌های ترکیبی (که اطلاعاتی جدید به موضوع اضافه می‌کنند، مانند «این جسم سنگین است») تمایز قائل می‌شود. او استدلال می‌کند که معرفت علمی نیازمند قضاوت‌های ترکیبی پیشینی است، یعنی قضاوت‌هایی که مستقل از تجربه‌اند، اما محتوای جدیدی به شناخت ما می‌افزایند. این تمایز برای بازسازی متافیزیک به عنوان علمی که فراتر از تجربه صرف عمل می‌کند، حیاتی است.
نقش ساختارهای پیشینی ذهن: کانت استدلال می‌کند که ذهن انسان مجهز به ساختارهای پیشینی مانند حس شهود (فضا و زمان) و مقولات عقل (مانند علیت، جوهر و کمیت) است. این ساختارها تجربه را ممکن می‌سازند، زیرا داده‌های حسی خام تنها در چارچوب این ساختارها معنا می‌یابند.
ایده‌آلیسم استعلایی در برابر رئالیسم تجربی؛ کانت با معرفی ایده‌آلیسم استعلایی استدلال می‌کند که ما تنها پدیدارها (Phenomena) را می‌شناسیم، نه حقیقت هر چیز راو (Noumenon) این بدان معناست که شناخت ما به آنچه در چارچوب ذهن و ادراک ما ظاهر می‌شود محدود است. با این حال، او رئالیسم تجربی را نیز حفظ می‌کند، یعنی جهان مادی برای ما در تجربه واقعی است، اما این واقعیت وابسته به ساختارهای ذهنی ماست. این دیدگاه به کانت امکان می‌دهد تا از شکاکیت هیوم (که علیت را صرفا عادت ذهنی می‌دانست) و جزم‌گرایی متافیزیکی دوری کند.
حدود متافیزیک؛ کانت استدلال می‌کند که متافیزیک نمی‌تواند به پرسش‌هایی درباره چیزهای فی‌نفسه (مانند وجود خدا یا ماهیت روح) پاسخ قطعی دهد، زیرا این امور فراتر از حدود تجربه و شناخت بشری‌اند.
ترجمه تمهیدات به قلم غلامعلی حدادعادل، منتشرشده توسط نشر هرمس در سال 1404، یکی از رویدادهای مهم در حوزه فلسفه به زبان فارسی است. این ترجمه به دلایل متعددی از اهمیت برخوردار است. نخست، انتخاب تمهیدات به عنوان متنی کلیدی از کانت، که نسبت به نقد عقل محض کوتاه‌تر و قابل‌فهم‌تر است، نشان‌دهنده درک عمیق مترجم از نیازهای مخاطبان فارسی‌زبان است. این اثر به دانشجویان و پژوهشگرانی که با پیچیدگی‌های زبانی و مفهومی آثار کانت دست و پنجه نرم می‌کنند، امکان می‌دهد تا به شکلی مستقیم‌تر با ایده‌های او آشنا شوند. نشر هرمس با سابقه‌ای درخشان در انتشار آثار فلسفی، با چاپ این کتاب گامی مهم در غنی‌سازی ادبیات فلسفی به زبان فارسی برداشته است. از دیگر مزیت‌های این کتاب سه زبانه بودن آن است. «تمهیدات» با سه زبان فارسی، آلمانی و انگلیسی اکنون در یک مجلد در دسترس محققان و علاقه‌مندان به مطالعات فلسفی قرار دارد.
«تمهیدات» نوشته ایمانوئل کانت با ترجمه غلامعلی حدادعادل به همت نشر هرمس در 432 صفحه منتشر شده است.