تشديد تنش‌ها ميان كابل و اسلام‌آباد
اتهامات متقابل و سكوت معنادار ارتش پاكستان
مصطفي زنديه
در پي گزارش وزارت دفاع حكومت طالبان مبني بر نقض مجدد حريم هوايي افغانستان از سوي جنگنده‌هاي پاكستاني، روابط پرتنش كابل و اسلام‌آباد وارد مرحله‌اي تازه از رويارويي سياسي و نظامي شده است. طالبان اعلام كرده است كه هواپيماهاي پاكستاني با عبور از خط ديورند، منطقه «مرغي» در ولايت پكتيكا را هدف قرار داده و يك بازار غيرنظامي را بمباران كرده‌اند. در بيانيه رسمي وزارت دفاع طالبان، اين اقدام «بي‌سابقه، خشونت‌آميز و محكوم‌شدني» توصيف شده و آمده است: «دفاع از تماميت ارضي حق مسلم افغانستان است و در صورت تشديد تنش‌ها، پيامدهاي آن بر عهده ارتش پاكستان خواهد بود.» اين بيانيه همچنين مدعي شده است كه بخشي از حريم هوايي كابل نيز در جريان اين حملات مورد تجاوز قرار گرفته كه در تاريخ روابط دوكشور بي‌سابقه بوده است. واكنش‌هاي صورت گرفته از سوي مقامات رسمي دو طرف نيز قابل توجه است: اميرخان متقي وزيرخارجه حكومت طالبان (كه در يك سفر شش روزه در هند به سر مي‌برد) اين اقدام پاكستان را اشتباه خوانده و تاكيد كرد: «مشكلات نه‌از اين طريق حل خواهد شد نه از طريق جنگ. ما درب مذاكره را باز نگه داشته‌ايم.» خواجه آصف وزير دفاع پاكستان نيز هشدار داد كه صبر پاكستان تمام شده و اسلام‌آباد تحمل نخواهد كرد. وي همچنين تهديد كرد به كساني كه مخفي‌گاه‌هاي تروريست‌ها را فراهم مي‌كنند، پاسخ داده خواهدشد. شايان ذكر است شهبازشريف نخست‌وزير اين كشور نيز ماه گذشته آشكارا به كابل هشدار داه بود كه بايد تصميم بگيرد كنار پاكستان مي‌ايستد يا در كنار تحريك طالبان پاكستان (TTP) . همچنين اوايل سال جاري ميلادي يك گزارش از سوي سازمان ملل متحد منتشر شد كه در آن به حمايت‌هاي لجستيكي و عملياتي قابل توجه مقام‌هاي حكومت طالبان در افغانستان از تحريك طالبان پاكستان اشاره و تصريح شده بود.
سكوت ارتش پاكستان و ابهام
در روايت رسمي
در حالي كه افكار عمومي انتظار واكنش رسمي از سوي ارتش پاكستان را داشتند، «احمد شريف چودري» سخنگوي ارتش اين كشور، در نشست خبري روز جمعه خود، به‌طور معناداري در خصوص وقايع پنجشنبه شب، در افغانستان سكوت اختيار كرد. صفحات نزديك به ارتش پاكستان در شبكه اجتماعي ايكس از همان شب، مدعي شده بودند كه سخنگوي ارتش قرار است جزييات حملات هوايي در كابل و چند ولايت ديگر افغانستان را اعلام كند. با اين حال، نشست خبري روز جمعه بدون اشاره به اين مساله پايان يافت. همچنين سخنگوي وزارت امور خارجه پاكستان نيز از تاييد مستقيم حملات خودداري كرد اما اقدامات ضدتروريستي پاكستان را «دفاع مشروع » در برابر ستيزه جويان فعال از خاك افغانستان دانست در عين حال تصريح كرد پاكستان ضمن احترام به حاكميت افغانستان، بر تعهد به گفت‌وگو و همكاري مستمر با كابل براي مقابله با تروريسم فرامرزي تاكيد كرد.
روايت‌هاي متناقض از هدف حملات
در شبكه‌هاي اجتماعي، به ويژه در حساب‌هاي وابسته به منابع نظامي پاكستان، گزارش‌هايي منتشر شده كه هدف حملات هوايي را مواضع گروه «تحريك طالبان پاكستان» (TTP) معرفي مي‌كند.برخي منابع حتي مدعي كشته شدن «نورولي محسود»، رهبر اين گروه، به همراه شماري از جنگجويانش شدند. تا لحظه انتشار نوشته حاضر، منابع پاكستاني به استناد منابع خبري داخل افغانستان از كشته شدن رهبر تحريك طالبان پاكستان خبر داده‌اند اما از منابع رسمي در رسانه‌هاي داخل پاكستاني تاكنون تاييد نشده است. در مقابل عدم تاييد اين اخبار ، منابع طالبان پاكستاني با انتشار يك فايل صوتي منسوب به محسود در روز جمعه، ضمن رد خبر مرگ وي، اعلام كردند كه او زنده است. در عين حال، برخي منابع امنيتي پاكستان صحت اين فايل صوتي را زير سوال برده و آن را «فرافكني ساختگي» خوانده‌اند كه احتمالا با استفاده از فناوري هوش مصنوعي توليد شده است. در شرايطي است كه سخنگوي ارتش پاكستان مدعي شده بود حملات اخير بر اساس اطلاعات معتبر دريافتي از سنتكام بوده اما كيفيت واكنش سخنگوي ارتش پاكستان نشان مي‌دهد كه تشكيلات ارتش در رسيدن به هدف خود يعني حذف رهبر تحريك (جنبش) طالبان پاكستان ناموفق بوده است. در غير اين صورت فضاي رسانه‌اي داخل پاكستان، موفقيت ارتش را در راس اخبار و تحليل‌هاي خود قرار مي‌دادند.
نشست مسكو: آغاز تشديد اختلافات بر سر تروريسم و مرزها
برخي منابع در فضاي مجازي گزارش دادند كه در نشست «فرمت مسكو» كه در اواخر هفته گذشته در مسكو برگزار شد، ميان هيات‌هاي افغانستان و پاكستان تنش لفظي بر سر موضوع تروريسم رخ داده است. «اميرخان متقي» وزير خارجه حكومت طالبان اظهارات نماينده پاكستان درباره فعاليت گروه‌هاي تروريستي در افغانستان را رد كرده و گفت: «در منطقه ما كشوري است كه داعش را پناه داده و از مهار چالش‌هاي امنيتي خود ناتوان است، اما مسووليت‌ها را بر شانه‌هاي ديگران مي‌اندازد.» اين سخنان كنايه‌اي آشكار به پاكستان تلقي شد. وزير خارجه حكومت طالبان اين اظهارات را در پاسخ به «محمد صادق» نماينده ويژه پاكستان در امور افغانستان مطرح كرد. «سميع يوسفزي» كارشناس افغان نيز اظهار داشت كه نماينده پاكستان در سخنان خود بر «اقدامات جمعي منطقه‌اي براي مبارزه با تروريسم و از بين بردن گروه‌هايي كه از خاك افغانستان فعاليت مي‌كنند» تأكيد كرده بود.اين تبادل اظهارات، نشانه‌اي از شروع تنش‌هاي جديد اما مداوم ميان افغانستان و پاكستان بر سر تروريسم فرامرزي و پويايي‌هاي پيچيده امنيتي در منطقه ارزيابي شده است. تا جايي كه برخي تحليلگران پيش‌بيني كرده بودند سفر متقي به هند، رقيب تاريخي پاكستان، مي‌تواند تنش‌ها را با اسلام‌آباد افزايش دهد كه در عمل اين پيش‌بيني درست از آب درآمد.
تصميم هند به ارتقاي روابط با طالبان افغانستان و بازگشايي سفارت در كابل
دولت هند روز جمعه اعلام كرد كه روابط ديپلماتيك خود با اداره طالبان افغانستان را ارتقا مي‌دهد و قصد دارد سفارت خود در كابل را كه پس از به قدرت رسيدن طالبان در سال ۲۰۲۱ بسته شده بود، دوباره بازگشايي كند. اين اقدام گامي مهم براي حمايت از گروهي است كه از منظر ديپلماتيك در منطقه و جهان به‌شدت منزوي شده است. وزير امور خارجه افغانستان نيز اعلام كرد كه اداره طالبان ديپلمات‌هايي به دهلي‌نو خواهد فرستاد، اقدامي كه مي‌تواند زمينه‌ساز تعاملات اقتصادي و شناسايي بين‌المللي بيشتر براي طالبان باشد. بازگشايي كامل سفارت در كابل، پيام روشني از قصد هند براي تعامل با طالبان و تقويت روابط دوجانبه به شمار مي‌رود. به نظر مي‌رسد اين تصميم هند بخشي از تلاش‌هاي دهلي‌نو براي تعادل بخشي به روابط منطقه‌اي خود در شرايطي است كه تنش‌ها با پاكستان و چين در حال افزايش است و همچنين گامي در جهت تقويت نفوذ هند در آسياي جنوبي به شمار مي‌آيد. به باور برخي تحليلگران منطقه‌اي بازگشايي سفارت، علاوه بر تقويت ديپلماسي، مي‌تواند به توسعه روابط اقتصادي و طرح‌هاي فني مشترك منطقه‌اي نيز كمك كند، به ويژه در شرايطي كه طالبان به دنبال افزايش مشروعيت بين‌المللي و جذب كمك‌هاي اقتصادي هستند. شايان ذكر است وزارت خارجه پاكستان از اظهارنظر در مورد توافق هند و طالبان براي بازگشايي سفارت‌خانه خودداري كرد و آن را يك مساله دوجانبه دانست. با اين حال تصريح شدكه از قلمرو افغانستان نبايد عليه پاكستان استفاده شود.
خشم پاكستان از سفر اميرخان متقي به هند
درشرايطي كه چين در تلاش بود تا از طريق نشست‌هاي سه‌جانبه چين، پاكستان و افغانستان در ماه‌هاي گذشته، فضاي مانور هند در صحنه افغانستان را محدود و مديريت كند، به نظر مي‌رسد با سفر شش روزه اميرخان متقي وزيرخارجه حكومت طالبان به دهلي، اين سازوكار سه‌جانبه در معرض تضعيف جدي قرار گرفته است. بنا به گفته برخي منابع، پكن در بحران اخير سعي كرده تا سطح تنش بين دوكشور را مديريت نمايد و حتي با فشار چيني‌ها ارتش پاكستان از صدور بيانيه و اظهارنظر درخصوص حملات پنجشنبه شب خودداري نموده با اين حال در سايه بحران رخ داده، دولت پاكستان بار ديگر انگشت اتهام را به سمت هند نشانه گرفته و دهلي‌نو را به حمايت مالي و لجستيكي از گروه تحريك طالبان پاكستان متهم كرده است. در مقابل، دولت هند اين ادعاها را رد كرده و پاكستان را متهم مي‌كند كه خود با حمايت از گروه‌هاي شبه‌نظامي، ثبات منطقه را به خطر انداخته است. در مجموع، تازه‌ترين تحولات در مرزهاي افغانستان و پاكستان، نشانه‌اي از شكنندگي روابط ميان دو همسايه است كه با وجود اشتراكات تاريخي، زباني و فرهنگي، همچنان درگير بي‌اعتمادي و رقابت‌هاي امنيتي عميق‌اند. به نظر مي‌رسد در صورت تداوم اين وضعيت، خطر درگيري مستقيم ميان دو كشور و گسترش بي‌ثباتي به آسياي مركزي بيش از پيش محتمل و افزايش خواهد يافت
جمع‌بندي
روشن است از نظر ارتش پاكستان، حكومت طالبان افغانستان، خط قرمز و جدي آن كشور يعني گشودن باب جديدي از مناسبات با هند را ناديده گرفته و به همين دليل سطح جديدي از خصومت و تهاجم را در پيش گرفته است. اين اقدام مي‌تواند روابط ديپلماتيك و امنيتي افغانستان و پاكستان را وارد فاز بحراني جديد كند و احساسات ضد پاكستاني در ميان افغان‌ها و حتي انگيزه طالبان براي تعميق روابط با هند را تقويت نمايد. ضمن اينكه به نظر مي‌رسد چيني‌ها نيز از اين رويكرد طالبان ناخرسند بوده و اين مي‌تواند تلاش‌هاي آنها را در موضوع سازوكار سه‌جانبه سه كشور كم‌رنگ نمايد. بايد ديد تلاش‌هاي بي‌سروصداي چين براي مديريت تنش‌ها آيا به نتايج دلخواه آن كشور خواهد رسيد يا خير؟ نتيجه اينكه چنانچه اقدامات لازم براي مديريت تنش بين دوكشور جواب ندهد، اين تحول در توازن و معادلات منطقه‌اي، چه از بعد ژئوپوليتيك و چه از نگاه سياست داخلي، انتظارات و راهبردهاي بلندمدت منطقه‌اي را مي‌تواند تغيير دهد. در مجموع، اين حمله نه تنها يك اقدام نظامي، بلكه نشانه‌اي از پيچيدگي‌هاي ژئوپوليتيك منطقه است. چرا كه پاكستان در آستانه يك تصميم بزرگ است؛ يا ورود به درگيري مرزي مستقيم با طالبان، يا عقب‌نشيني سياسي براي كنترل بحران داخلي. به‌نظر مي‌رسد اين‌بار «كارت طالبان» كه سال‌ها ابزار فشار اسلام‌آباد بود، عليه خودش به كار گرفته شده است. اگر لحن خواجه آصف وزير دفاع پاكستان به اقدام ميداني تبديل شود، منطقه شاهد يكي از خطرناك‌ترين تنش‌ها پس از ۲۰۲۱ خواهد بود.
تحليل‌گر ارشد مسائل آسياي جنوبي و مركزي