بي‌شك امروزه فضاي مجازي نقش بسيار مهمي را در تمام ابعاد زندگي بشر ايفا مي‌كند و پيشرفت‌هاي روز افزون در اين عرصه هم باعث شده تا جرايم سايبري در جامعه ما روز به روز افزايش پيدا كند. سايبر در لغت به معني مجازي بودن است و جرايم سايبري يا همان جرايم رايانه‌اي به زبان ساده يعني جرايمي كه در فضاي اينترنت و كامپيوتر انجام مي‌شود. متاسفانه بايد بگويم كه امروزه جرايم سايبري در جهان روند رو به رشدي دارد كه يكي از علت‌هاي آن، اين است كه فعاليت‌هاي سايبري يا رايانه‌اي جزو اصلي و جداناپذير از زندگي افراد در جهان شده است.
در ايران جرايم رايانه‌اي جرم‌انگاري شده است و قانوني تحت عنوان قانون جرايم رايانه‌اي در سال 1388 تصويب شده كه امروزه با توجه به پيشرفت‌هاي فضاي مجازي و ظهور هوش مصنوعي شديدا نياز به اصلاح اين قانون قديمي داريم. به‌طور كلي جرايم سايبري را مي‌توان به سه دسته تقسيم كرد؛ دسته اول: جرايمي است كه رايانه و تجهيزات جانبي آن موضوع جرم واقع مي‌شود مانند سرقت، تخريب و نظاير آن؛ دسته دوم: جرايمي است كه در آن رايانه به عنوان ابزار و وسيله توسط مجرم براي ارتكاب به جرم از آن استفاده مي‌شود و دسته سوم: جرايمي است كه مي‌توان آنها را جرايم محض رايانه‌اي ناميد.
كلاهبرداري به واسطه هوش مصنوعي
هوش مصنوعي كه اين روزها به‌طور مخفف آن را AI نيز مي‌نامند، به عنوان يكي از مهم‌ترين دستاوردهاي انسان در قرن 21، در حال گسترش سيطره خود در زمينه‌هاي مختلف علمي، فني، صنعتي، هنري، ادبي و... است. تا به الان تعريف دقيق و جامعي از هوش مصنوعي ارايه نشده، اما به زبان ساده شايد بتوان گفت هوش مصنوعي تكنولوژي است كه به نحوي قابليت تفكر دارد، البته اين قابليت تفكر با چيزي كه ما به عنوان تفكر انساني مي‌شناسيم تا حد زيادي تفاوت دارد.
تكنولوژي هوش مصنوعي بايد چارچوب منظم و قانونمندي داشته باشد، اين روزها يكي از معروف‌ترين و پرتكرارترين كلاهبرداري‌ها توسط هوش مصنوعي، كلاهبرداري به واسطه تغيير صدا يا عكس يا فيلم افراد است. به زبان ساده ديپ فيك يا همان جعل عميق كه به معناي يادگيري عميق و جعلي است، يك تكنيك براي تركيب تصوير و صدا انسان مبتني بر هوش مصنوعي است؛ جعل عميق تصاوير و فيلمهاي موجود را روي تصاوير يا فيلمهاي منبع قرار مي‌دهد و از يك تكنيك يادگيري ماشين استفاده مي‌كند و عكس يا فيلم جعلي مي‌سازد كه فرد يا افرادي را در حال انجام يك كار در موقعيتي نشان مي‌دهد كه هرگز در واقعيت اتفاق نيفتاده است.
متاسفانه چنين فيلمهاي جعلي و فيك مي‌تواند يك فرد را در حال انجام اقدامات غيراخلاقي (مستهجن) يا هر كار ديگري نشان دهد كه هرگز در آن شركت نكرده يا حتي خبر هم ندارد يا مي‌تواند براي تغيير كلمات يا حركات يك فرد سرشناس و معروف مورد استفاده قرار گيرد تا به نظر برسد آن فرد چيزي را گفته كه هرگز به زبان نياورده است. جعل عميق مي‌تواند با ايجاد فيلمهاي غيراخلاقي براي افراد جامعه، ساخت اخبار جعلي و كلاهبرداري‌هاي مخرب و... استفاده شود كه آسيب‌هاي غيرقابل جبراني را براي جامعه و افراد ايجاد مي‌كند.
بايد آگاه باشيم و بدانيم كه افراد سودجو مي‌توانند يك عكس يا فيلم جعلي جهت ترويج موضوع مدنظر خود را توسط هوش مصنوعي خيلي دقيق و منظم توليد كنند كه اين مساله ممكن است خطرات زيادي را براي افراد به همراه داشته باشد، چراكه افراد جامعه هنوز از قدرت هوش مصنوعي آگاه نيستند و ممكن است به سادگي آن عكس يا ويديو‌هاي جعلي و ساختگي را باور كنند و اين‌گونه افراد جامعه دچار آسيب‌هاي مادي و معنوي زيادي بشوند كه بعضا قابل جبران نيست.
كلاهبرداري به بهانه مشاهده ابلاغيه الكترونيكي دادگستري
متاسفانه يكي از كلاهبرداري‌هاي رايج در فضاي مجازي كه اين روزها با توجه به اطلاع‌رساني‌هاي گسترده همچنان انجام مي‌شود، كلاهبرداري به بهانه مشاهده ابلاغيه الكترونيكي است، متاسفانه مجرمان سايبري با ارسال پيامك و با جعل تارنما‌هايي مشابه تارنماي ثبت‌نام الكترونيك قوه قضاييه از كاربران فضاي مجازي كلاهبرداري مي‌كنند كه اين پيامك‌ها حاوي مطالبي مثل: مشاهده ابلاغيه، حكم جلب شما صادره شده است، عليه شما شكواييه ثبت شده، پرونده شما به دادسرا ارجاع شده و... است.
اكثر مردم با مشاهده چنين پيامي دچار استرس مي‌شوند كه كاملا امري طبيعي بوده، اما متاسفانه از سر كنجكاوي يا استرس روي لينك ارسال شده كليك مي‌كنند كه در اين مرحله هكرهاي حرفه‌اي شما را به يك درگاه اينترنتي پرداخت وجه متصل مي‌كنند و شما با وارد كردن اطلاعات حساب خود قرباني كلاهبرداري اينترنتي مي‌شويد.
نكته مهم در خصوص مواجهه با پيامك‌هاي جعلي اينچنيني اين است كه شما بايد بدانيد و آگاه باشيد تمامي پيامك‌هاي دريافتي از طرف قوه قضاييه با سرشماره (adliran) است و هرگز با شماره شخصي يا در فضاي مجازي مثل: تلگرام، واتس‌اپ، ايتا و... ارسال نمي‌شود و پيامك‌هاي ارسالي توسط قوه قضاييه فاقد لينك الكترونيكي پرداخت وجه است و شما براي مشاهده ابلاغيه خود در سامانه ثنا هيچ پولي نبايد پرداخت كنيد.
فيشينگ مهم‌ترين كلاهبرداري سايبري در جهان
به عنوان يك پژوهشگر علم حقوق بايد بگويم كه فيشينگ مهم‌ترين و پرتكرارترين كلاهبرداري سايبري است كه هر روزه در فضاي مجازي و اينترنت قرباني مي‌گيرد؛ فيشينگ در رتبه نخست جرايم رايانه‌اي قرار گرفته است، در جرم فيشينگ هكرهاي حرفه‌اي به منظور فريب دادن كاربران اينترنتي و به دست آوردن اطلاعات محرمانه حساب آنها معمولا از طريق ايميل‌هاي جعلي، پيامك‌هاي تبليغاتي، سايت‌هاي خريد قلابي، كمك به خيريه‌ها و... كاربران فضاي مجازي را فريب داده و ترغيب مي‌كنند تا اطلاعات شخصي حساب خود را در سايت‌هايي جعلي كه توسط خود همين هكرهاي سودجو طراحي شده است، وارد كنند و از اين طريق اطلاعات شخصي حساب افراد را به دست مي‌آورند و اقدام به كلاهبرداري‌هاي ميليوني مي‌كنند، در اين جرم مجرمان تلاش مي‌كنند تا اطلاعاتي نظير: رمز دوم كارت بانكي، شناسه كاربري، cvv2 كارت، تاريخ انقضاي كارت و... را به دست آورند.
گاهي هم اين مجرمان حرفه‌اي از طريق تلفن با افراد تماس برقرار مي‌كنند و ضمن اينكه خود را نماينده بانك يا سازماني معتبر يا فرد سرشناسي كه شما آن را بشناسيد، معرفي مي‌كنند و از شما مي‌خواهند جهت دريافت جايزه خود اطلاعات شخصي حساب بانكي خود مثل تاريخ انقضا يا رمز دوم يا cvv2 كارت يا آخرين موجودي حساب و... را در اختيار آن افراد قرار بدهيد.
بايد آگاه باشيد كه براي دريافت جايزه يا پاداش يا كارت به كارت كردن فقط نياز است كه شما شماره كارت يا شماره حساب بانكي خود را اعلام كنيد و اگر افرادي كه با شما تماس گرفته‌اند چيز ديگري از شما بخواهند يا شما را پاي دستگاه خودپرداز ببرند بي‌شك بايد بدانيد كه اين كار كلاهبرداري رايانه‌اي است و نبايد به حرف آن افراد گوش بدهيد، چراكه پيروي از آنها قطعا شما را قرباني كلاهبرداري رايانه‌اي مي‌كنند.
كلاهبرداري به واسطه اجاره حساب بانكي
متاسفانه اين روزها بحث اجاره حساب‌هاي بانكي توسط افراد كلاهبردار و سودجو به منظور پوشش دادن فعاليت‌هاي مجرمانه خود از جمله كلاهبرداري، فرار از پرداخت ماليات، پولشويي و... در حال افزايش است، به همين منظور بايد به تمام مردم اين آگاهي را داد كه هرگز و هرگز فريب اين افراد سودجو را نخوريد و اگر فردي به شما پيشنهادي داد مبني بر اجاره كارت يا حساب بانكي خود به او يا افراد ديگر هرگز قبول نكنيد، چراكه بي‌شك براي شما مشكلات جبران‌ناپذيري به وجود مي‌آورد.
بايد به تمام هموطنان عزيز اين هشدار را بدهم كه مطابق قوانين موجود در كشور ما مسووليت تمام تراكنش‌ها و مبادلاتي كه از طريق حساب و كارت‌هاي بانكي به نام شما انجام مي‌شود بر عهده دارنده اصلي آن كارت است و هيچ ادعايي مبني بر اجاره دادن حساب بانكي براي مراجع قانوني، مالياتي، انتظامي و قضايي مسموع نخواهد بود.
اگر شما كارت بانكي خود را اجاره بدهيد و آن فرد اجاره‌كننده با حساب بانكي شما فعاليت مجرمانه‌اي انجام بدهد شخص شما به عنوان صاحب اصلي حساب مسوول هستيد و نمي‌توانيد به اين مساله استناد كنيد كه بنده كارت بانكي خود را اجاره دادم و از اين مساله اطلاعي نداشتم و... پس آگاه باشيد و حساب بانكي خود يا كارت بانكي خود را به هيچ فردي حتي نزديك‌ترين فرد به خود اجاره يا امانت ندهيد، چراكه ممكن است مشكلات زيادي گريبانگير شما بشود.
اسكيمر نمونه‌اي از سرقت‌هاي اينترنتي
اسكيمر نمونه بارزي از سرقت‌هاي اينترنتي است كه اين روزها افزايش شديدي پيدا كرده است. در جرم اسكيمر اين سارقان حرفه‌اي يك بخش جديدي را به عابر بانك يا دستگاه كارتخوان خود متصل و از همين طريق اقدام به كپي‌برداري از اطلاعات كارت بانكي شما مي‌كنند و با تخليه اطلاعات حساب شما سرقت‌هاي ميليوني انجام مي‌دهند.
به زبان ساده‌تر بايد بگويم كه اسكيمينگ يعني كپي‌برداري غيرقانوني از اطلاعات كارت بانكي شما روي يك كارت بانكي ديگر كه از اين طريق اين مجرمان خطرناك مي‌توانند حساب بانكي شما را در زمان كوتاهي خالي كنند. در حال حاضر اكثر مردم با استفاده از كارت‌هاي عابربانك خود اقدام به خريد از فروشگاه‌ها، كارت به كارت و... مي كنند، افزايش اين كارها در فضاي حقيقي و مجازي باعث شده تا عده‌اي از افراد سودجو با ابداع روش‌هاي جديدي مثل اسكيمر و فيشينگ دست به كلاهبرداري‌هاي ميليوني و غيرقابل جبران بزنند.
معمولا در اسكيمر سارقان دو روش را جهت دستيابي به اطلاعات كارت‌هاي بانكي شما استفاده مي‌كنند، در روش اول اين سارقان حرفه‌اي دوربيني را در كنار جايي كه شما كارت خود را وارد دستگاه مي‌كنيد، قرار مي‌دهند تا از اين طريق رمز كارت شما را به دست بياورند.
روش دوم سارقان روي كيبورد اصلي عابربانك‌ها، يك كيبورد ديگر نصب مي‌كنند كه اين كيبورد جعلي عين كيبورد اصلي است، به‌طوري كه اين كيبورد جعلي وظيفه دارد تمامي اطلاعاتي كه شما وارد مي‌كنيد را ذخيره كند و از اين طريق مجرمان حساب بانكي شما را خالي مي‌كنند.
كلاهبرداري به واسطه خريدهاي اينترنتي و آنلاين
هموطنان عزيز آگاه باشيد اگر به صورت اينترنتي يا آنلاين خريد كرديد و محصول خريداري شده شما ارسال نشد، امكان شكايت از صفحات جعلي در فضاي مجازي وجود دارد، شما مي‌توانيد با مراجعه به پليس فتا يا دادسراي جرايم رايانه‌اي محل سكونت خود از اكانتي كه در اينستاگرام، تلگرام، ديوار، وب‌سايت، ايتا و... كه خريد كرديد و باعث متضرر شدن شما شده است، شكايت مطرح كنيد.
اما نكته مهمي كه در اين خصوص بايد به آن توجه ويژه‌اي كرد، اين است كه متاسفانه روند رسيدگي در چنين پرونده‌هايي زمانبر است و به دليل شرايط خاص گاهي اوقات امكان دارد شما نتوانيد ضرري كه متحمل شده‌ايد را جبران كنيد اما با اين حال در هنگام مراجعه به مراجع انتظامي و قضايي تمام مدارك خود اعم از: فيش پرداختي، پيام‌هاي ارسالي، شماره تلفن آن فرد، آدرس دقيق آن صفحه، مشخصات هويتي فرد مورد نظر و... را با خود ببريد و ضميمه پرونده كنيد تا روند رسيدگي پرونده شما زودتر انجام بشود.
به ياد داشته باشيد اصولا يكي از دلايل معتبر بودن فروشگاه‌هاي اينترنتي يا همان آنلاين شاپ‌ها دارا بودن نماد اعتماد الكترونيك يا همان اي‌نماد است و در صورتي كه آن فروشگاه محصول را ارسال نكرد يا به هر طريق ديگري باعث متضرر شدن شما بشود شما مي‌توانيد نسبت به آن فروشگاه اينترنتي اقدامات لازم را جهت جبران خسارت خود انجام بدهيد.
در كنار شكايت از فروشگاه‌هايي كه نماد اعتماد الكترونيكي دارند شما مي‌توانيد از طريق اتحاديه كشوري كسب و كارهاي مجازي تخلف صورت گرفته از سوي فروشگاه‌هاي اينترنتي را گزارش داده و مورد پيگيري قرار بدهيد. حتي مي‌توانيد گران‌فروشي، كم‌فروشي، تقلب، اخفا و امتناع از عرضه كالا، عدم صدور فاكتور و موارد مشابه كه موضوع قانون تعزيرات حكومتي است و از سمت اين فروشگاه‌هاي اينترنتي واقع شده را مورد پيگيري قرار بدهيد.
به عنوان پژوهشگر علم حقوق توصيه‌اي كه بايد به كاربران فضاي مجازي داشته باشم، اين است كه هرگز و هرگز فريب لايك يا تعداد فالوورهاي افراد يا تعداد كامنت‌هاي صفحات فضاي مجازي را نخوريد، چراكه با توجه به نرم‌افزارهاي خاصي كه در حوزه فضاي مجازي اين روزها وجود دارد، امكان دارد صفحات جعلي از لايك يا فالوور فيك و جعلي استفاده كرده تا از اين طريق اعتماد شما را به بهانه دنبال‌كننده زياد جلب كنند.
ضمنا آگاه باشيد با وجود هوش مصنوعي كه اين روزها كارهاي عجيب زيادي را انجام مي‌دهد تعداد بالاي لايك يا كامنت يا فالوور يا عكس با افراد معروف و... اصلا ملاك مناسبي براي اعتماد به صفحات فضاي مجازي نيست و تا زماني كه از هويت اصلي فرد در صفحه مجازي اطمينان حاصل نكرده‌ايد اقدام به خريد اينترنتي نكنيد تا قرباني كلاهبرداري رايانه‌اي هم نشويد.
كلاهبرداري با وعده سرمايه‌گذاري در ارزهاي ديجيتال
رمزارز نوعي ارز ديجيتال است كه با استفاده از فناوري بلاك‌چين امكان انجام انواع معاملات مالي را فراهم مي‌كند. رمزارزها برخلاف ارزهاي فيزيكي مانند دلار و پوند و ريال امنيت بالايي ندارند و از سوي ديگر توسط هيچ نهاد مركزي و دولتي كنترل نمي‌شوند و كاملا غيرمتمركز هستند كه همين مساله باعث شده محل مناسبي براي افراد سودجو باشد.
افراد سودجو و كلاهبردار با سوءاستفاده از اعتبار و نام افراد شناخته شده و مطرح در فضاي مجازي دست به تبليغات گسترده‌اي مي‌زنند تا سرمايه‌گذاري در اين بازارها را در اين شرايط اقتصادي سودآور نشان بدهند و شما افراد ناآگاه كه اطلاعات كافي در اين خصوص نداريد وارد اين بازار پر ريسك شويد و به دام اين افراد سودجو بيفتيد.
به هموطنان عزيز پيشنهاد مي‌كنم با توجه به وضعيت فعلي جامعه به هيچ‌وجه فريب تبليغات توخالي فضاي مجازي در خصوص سرمايه‌گذاري در بازار رمزارزها يا خريد ملك در خارج از كشور و... را نخوريد و اگر قصد ورود به اين بازارهاي مالي و... را داريد ابتدا دانش و آگاهي لازم را از طريق گذراندن دوره‌هاي آموزشي معتبر يا افراد معتبر و رسمي در اين بازارها كسب كنيد و پس از اطمينان كامل اقدام به سرمايه‌گذاري كنيد تا قرباني كلاهبرداري‌هاي اينچنيني در اين اوضاع اقتصادي و معيشتي سخت نشويد.
در اين يادداشت سعي كردم تا به صورت خيلي مختصر و كوتاه مهم‌ترين و پرتكرارترين كلاهبرداري‌هاي رايانه‌اي كه در جامعه ما اين روزها رخ مي‌دهد را معرفي كنم تا شما با آگاهي از اين روش‌هاي كلاهبرداري در دام افراد سودجو و كلاهبردار نيفتيد. اميدوارم اين يادداشت مفيد واقع و سبب كاهش پرونده‌هاي كلاهبرداري سايبري هم شود.
پژوهشگر علم حقوق