ناعدالتي كاهش نيافت؛ فقرا بيشتر شدند
گروه اقتصادي| گزارش تازه مركز آمار ايران درباره هزينه خانوارهاي ايراني در سال 1403 نشان مي‌دهد؛ اختلاف ميان هزينه ثروتمندترين و فقيرترين جامعه همچنان بسيار بالاست. اما در مجموعِ كشور فاصله آنها نسبت به سال 1402، اندكي اين فاصله كاهش يافته است. البته چالش‌هاي اقتصادي و سايه مداوم تحريم نشانه‌هايي نيستند كه به واسطه آن بگويم، كاهش فاصله هزينه ثروتمندان و فقرا ناشي از بهبود وضعيت كم درآمدهاست، بلكه برعكس نشانه كاهش درآمد كم درآمدها و در مقابل كاهش تقاضا از سوي فقرا و همزمان ثروتمندان است. البته داده‌هاي مركز آمار نشان مي‌دهد، اين كاهش بيشتر مديون تغييرات در روستاهاست؛ جايي كه فاصله طبقاتي ظاهرا كمي كمتر شده است. اما مساله اينكه همين فاصله هم ناشي از كاهش درآمد كم درآمدها و از سويي كاهش تقاضاي دو گروه فقرا و ثروتمندان در روستاهاست. نگاهي دقيق‌تر به داده‌هاي مركز آمار درباره، نسبت هزينه 10، 20 و 40 درصد پرهزينه‌ترين به 10، 20 و 40 درصد كم هزينه‌ترين جمعيت سال‌هاي 1402 و 1403 نشان مي‌دهد؛ در سال ۱۴۰۲ ثروتمندترين دهك جامعه حدود ۱۴ برابر بيش از فقيرترين دهك هزينه مي‌كردند. اين شكاف در سال ۱۴۰۳ به ۱۳.۲۵ برابر كاهش يافته است. به بيان ساده، اختلاف هزينه ميان بالاترين و پايين‌ترين دهك‌ها كمي كوچك‌تر شده، اما همچنان رقم بالايي دارد. در مناطق روستايي، نسبت هزينه ۱۰ درصد ثروتمند به ۱۰ درصد فقير از ۱۰.۴۶ در سال ۱۴۰۲ به ۱۰.۱۸ در سال ۱۴۰۳ كاهش يافته است. روند مشابهي در مقايسه ۲۰ درصد و ۴۰ درصد بالا و پايين جامعه روستايي هم ديده مي‌شود. به اين ترتيب، روستاها شاهد كاهش نسبي نابرابري بوده‌اند؛ البته نابرابري معكوس. اما تصوير در شهرها متفاوت است. در سال ۱۴۰۳، شكاف هزينه ميان ثروتمندترين و فقيرترين دهك‌هاي شهري به ۱۱.۸۸ برابر رسيد، در حالي كه اين عدد در سال قبل ۱۱.۱۲ بود. همچنين نسبت هزينه ۲۰ درصد بالاي شهري به ۲۰ درصد پايين از ۶.۶۶ به ۷.۰۵ افزايش يافته است. حتي در مقايسه ۴۰ درصد بالا و پايين هم نسبت‌ها رشد كرده‌اند. اين ارقام نشان مي‌دهد نابرابري هزينه‌اي در مناطق شهري رو به گسترش است. مرور بخش ديگر داده‌هاي مركز آمار نشان مي‌دهد، هزينه‌هاي دهك دهم تنها ۱۳.۲۵ برابر دهك اول بوده، در حالي كه اين نسبت در سال ۱۴۰۲ رقم ۱۳.۹۵ را ثبت كرده بود. در مناطق شهري اين نسبت از ۱۱.۸۸ به ۱۱.۱۴ و در مناطق روستايي از ۱۰.۲۶ به ۱۰.۱۸ كاهش يافته است. اين داده‌ها نيز تاييد نمي‌كنند كه صرفا درآمد فقرا رشد كرده باشد، بلكه با توجه به تورم بالا و ركود اقتصادي حاكم بر اقتصاد آنچه بيشتر به ذهن متبادر مي‌شود، مساله كاهش درآمد طبقات متوسط است .
بيشترين نابرابري از آن سيستان و بلوچستان
مركز آمار ايران ضريب جيني كشور در سال 1403 را برابر با 0.3870 اعلام كرد. اين رقم در سال 1402 برابر با 0.3979 بود. به تعبير ديگر ضريب جيني كاهشي شده است. اين ضريب در مناطق شهري و روستايي هم كاهشي گزارش شده است. اما از نگاه تحليلگران اقتصادي، كاهش ضريب جيني در سال ۱۴۰۳ بيش از آنكه نشانه‌اي از بهبود عدالت اجتماعي باشد، بازتابي از كاهش همزمان قدرت خريد در ميان همه دهك‌هاي درآمدي است. به‌ويژه افت سطح رفاه در دهك‌هاي بالاتر باعث شده فاصله درآمدي ظاهرا كمتر شود، اما اين كاهش شكاف، حاصل همسطح شدن اجباري خانوارها در شرايط ركود و فشار اقتصادي است، نه نتيجه ارتقاي واقعي برابري و توزيع عادلانه منابع.
داده‌هاي مركز آمار نشان مي‌دهد؛ در مناطق شهري، ضريب جيني از ۰.۳۸۲ در سال ۱۴۰۲ به ۰.۳۶۸۹ در سال ۱۴۰۳ كاهش يافته است. همچنين، در مناطق روستايي نيز اين شاخص از ۰.۳۵۸۳ به ۰.۳۵۳۲ رسيده و كمتر شده است. براساس داده‌هاي موجود؛ در سال 1403 در مناطق شهري؛ بالاترين ضريب جيني براي استان سيستان و بلوچستان 0.4591 است كه نسبت به سال قبل 0.0393 واحد افزايش يافته است. اين استان در تمامي سال‌هاي مورد بررسي بالاترين نابرابري را در بين مناطق شهري 31 استان داشته است. پس از سيستان و بلوچستان، استان گلستان 0.4064بيشترين ضريب جيني را داشته كه نسبت به سال قبل خود 0.0067 واحد افزايش يافته است. از سوي ديگر كمترين ضريب جيني مربوط به استان‌هاي كرمان 0.2526 و گيلان 0.2653 است كه نسبت به سال قبل به ترتيب 0.0099و 0.0152 واحد كاهش يافته‌اند.