تحليلي بر دور پنجم مذاكرات ميان ايران و ايالات‌متحده امريكا
پرهام پوررمضان
پنجمين دوره مذاكرات ميان ايران و ايالات‌متحده در سال ۲۰۲۵ ميلادي در شرايطي برگزار شد كه فضاي سياسي بين‌المللي با چالش‌هاي متعددي روبه‌رو بود. اين مذاكرات در ادامه روند پرتنشي كه از سال‌ها و دوره‌هاي قبل آغاز شده بود، انجام گرفت و هر دوطرف با انتظارات و دغدغه‌هاي خاصي وارد گفت‌وگوها شدند. از يك‌سو، ايران به دنبال لغو كامل تحريم‌ها و تضمين‌هاي پايدار براي منافع اقتصادي و امنيتي خود بود و ازسوي ديگر، ايالات‌متحده بر محدوديت برنامه هسته‌اي ايران و كاهش نفوذ منطقه‌اي آن تاكيد داشت.
يكي از مهم‌ترين عوامل تاثيرگذار بر اين دور از مذاكرات، تغييرات سياسي داخلي در دو كشور است. در ايران، تقابل بين جناح‌هاي مختلف بر سر نحوه تعامل با غرب ادامه دارد و در ايالات‌متحده نيز تغيير دولت يا سياست‌هاي خارجي، ابهاماتي را ايجاد كرده است. اين مساله باعث مي‌شود كه هر دوطرف با احتياط بيشتري عمل كنند تا بتوانند پيش‌بيني دقيقي از ثبات توافق در بلندمدت داشته باشند. علاوه بر اين، تحولات منطقه‌اي، ازجمله تنش‌ها در خاورميانه و رقابت قدرت‌هاي جهاني، بر روند مذاكرات سايه انداخته بود.
در بررسي محتواي مذاكرات، مشخص شد كه اگرچه پيشرفت‌هايي در برخي زمينه‌ها حاصل شده، ولي شكاف‌هاي عميقي در مسائل كليدي وجود دارد. موضوع برنامه هسته‌اي ايران همچنان يكي از نقاط اختلاف اصلي بود، به ويژه در مورد ميزان غني‌سازي و بازرسي‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي. ازسوي ديگر، مسائل مربوط به نفوذ منطقه‌اي ايران، ازجمله حمايت ايران از گروه‌هاي مقاومت نيز مورد بحث قرار گرفت، اما به نظر مي‌رسيد كه هيچ يك از طرفين آماده امتيازدهي قابل‌توجهي در اين حوزه نبودند.
اقتصاد ايران تحت‌تاثير تحريم‌ها با مشكلات جدي روبه‌رو است و اين مساله انگيزه تهران براي رسيدن به يك توافق را افزايش مي‌دهد. با اين حال، تمايل ايران به حفظ دستاوردهاي هسته‌اي و منطقه‌اي، مانع از انعطاف‌پذيري كامل در مذاكرات مي‌شود. از طرف ديگر، امريكا نيز تحت فشار متحدان خود در منطقه، به ويژه اسراييل و برخي كشورهاي عربي، براي سختگيري بيشتر قرار دارد. اين فشارهاي خارجي باعث مي‌شود كه واشنگتن نتواند به راحتي از مواضع خود كوتاه بيايد.
باتوجه به اين شرايط، آينده اين مذاكرات همچنان نامشخص به نظر مي‌رسد. اگرچه دو طرف انگيزه‌هايي براي ادامه گفت‌وگوها دارند، اما عمق اختلافات و عوامل خارجي ممكن است مانع از دستيابي به يك توافق جامع و پايدار شود. سناريوهاي محتمل براي آينده شامل تداوم مذاكرات بدون نتيجه قطعي، انعقاد يك توافق محدود با لغو بخشي از تحريم‌ها، يا حتي تشديد تنش‌ها در صورت شكست كامل گفت‌وگوهاست. در هر حال، تحولات داخلي دو كشور و تغيير موازنه قدرت در سطح بين‌المللي نقش تعيين‌كننده‌اي در سرنوشت اين مذاكرات خواهد داشت.
اين دور از مذاكرات، درحالي انجام شد كه هر دوطرف با آگاهي از هزينه‌هاي بالا در صورت شكست، تلاش كردند تا از بن‌بست كامل جلوگيري كنند. با اين حال، به نظر مي‌رسيد كه راه‌حل‌هاي ارايه شده تاكنون نتوانسته تنش‌هاي ساختاري بين دو كشور را به طور ريشه‌اي حل كند. يكي از دلايل اصلي اين مساله، عدم اعتماد عميق بين طرفين بود كه طي دهه‌ها تقابل و خصومت شكل گرفته و تقويت شده بود. حتي در صورت دستيابي به توافقي محدود، اين بي‌اعتمادي تاريخي مي‌تواند به راحتي هرگونه پيشرفت را تحت‌تاثير قرار دهد.
ازسوي ديگر، نقش بازيگران ثالث در اين مذاكرات را نبايد ناديده گرفت. كشورهايي مانند روسيه، چين و برخي قدرت‌هاي اروپايي و منطقه غرب آسيا به دنبال تاثيرگذاري بر روند گفت‌وگوها بودند تا منافع خود را در منطقه حفظ يا گسترش دهند. روسيه به ويژه تمايل داشت تا روابط خود با ايران را در مقابل غرب تقويت كند، درحالي كه چين به دنبال تضمين جريان نفت و حفظ روابط اقتصادي با تهران بود. اين مداخلات گاه به صورت غيرمستقيم باعث پيچيده‌تر شدن مذاكرات مي‌شود، زيرا هر يك از اين بازيگران اولويت‌هاي استراتژيك خاص خود را دنبال مي‌كنند.
در بلندمدت، آينده روابط ايران و امريكا بيش از آنكه به مذاكرات ديپلماتيك وابسته باشد، به تحولات ساختاري در منطقه و نظام بين‌الملل بستگي دارد. اگر ايران بتواند اقتصاد خود را در برابر تحريم‌ها مقاوم‌تر كند (كه امري دشوار يا حتي غيرممكن است) يا اگر امريكا به اين نتيجه برسد كه مهار ايران از طريق فشار حداكثري غيرممكن است، آنگاه ممكن است فضاي جديدي براي تعامل ايجاد شود. اما تا آن زمان، به نظر مي‌رسد كه رابطه دو كشور در چرخه‌اي از تنش و گفت‌وگو باقي بماند، بدون آنكه هيچ يك از طرفين بتواند به برتري كامل دست يابد.
درنهايت، پنجمين دور مذاكرات نشان داد كه حل اختلافات ايران و امريكا نيازمند تحولي فراتر از ديپلماسي كلاسيك است. شايد تنها يك تغيير پارادايم در نگرش حكمراني دو كشور يا يك دگرگوني اساسي در معادلات امنيتي منطقه بتواند راه را براي خروج از اين بن‌بست تاريخي هموار كند. تا آن زمان، مذاكرات بين ايران و امريكا احتمالا همچنان شكننده و پرتنش باقي خواهد ماند، با نتايجي كه بيشتر شبيه مسكن‌هاي موقت است تا درمان ريشه‌اي.
پژوهشگر علم سياست