هشدار مرضيه وحيد دستجردي دبير ستاد ملي جمعيت كشور
چرا تعداد مواليد كشور رو به كاهش است ؟
گروه اجتماعي
در آستانه روز ملي جمعيت، مركز آمار با انتشار گزارشي نسبت به سالمندي جمعيت هشدار داد و اعلام كرد كه در سال 1404 از هر 100 نفر جمعيت كشور، 8 نفر در سنين بالاي 65 سال هستند در حالي كه در سال 1395 تعداد جمعيت اين گروه سني 6 نفر به ازاي 100 نفر جمعيت كشور بوده است . مركز آمار در اين گزارش همچنين اعلام كرد كه در سال ۱۴۰۴، استان گيلان با سهم ۱۱.۶ درصدي، استان مازندران با سهم ۱۰.۶ درصدي و استان تهران با سهم ۹.۱ درصدي سالمندترين استان‌هاي كشور هستند در حالي كه در همين سال، استان‌هاي سيستان و بلوچستان با سهم ۳.۳ درصدي، هرمزگان با سهم ۴.۹ درصدي و بوشهر با سهم ۵.۸ درصدي جوان‌ترين استان‌هاي كشور محسوب مي‌شوند .
طبق گزارش مركز آمار، برآوردها حكايت از آن دارد كه به دليل تداوم روند كاهش فرزندآوري در كشور، نرخ رشد جمعيت در فاصله سال‌هاي 1400 تا 1405 به كمتر از يك درصد و تا ۰.۷۲ درصد خواهد رسيد . در بخش ديگري از اين گزارش تاكيد شده كه در اين بازه زماني، بيشترين رشد جمعيت در استان‌هاي سيستان و بلوچستان (۲.۰۳ درصد) يزد (۱.۵۸ درصد) هرمزگان (۱.۴۱ درصد) و كمترين رشد در استان‌هاي خراسان شمالي (۰.۱۵ درصد)، لرستان (۰.۰۳ درصد) و همدان (صفر درصد) خواهد بود ضمن آنكه به موازات كاهش فرزندآوري و ازدواج، بعد خانوار هم رو به كاهش است چنانكه در سال ۱۴۰۴ بعد خانوار كل كشور ۳.۱ نفر برآورد مي‌شود كه در مقايسه با سال ۱۳۹۵ به مقدار ۰.۲ نفر كاهش يافته است.
كاهش جواني يك معضل فراگير است
پارسال وزارت بهداشت بر مبناي تداوم روند كاهش ولادت در كشور، تخميني درباره آينده جمعيت ايران تا سال 1420 ارايه داد . طبق اولين برآورد در اين تخمين پيش‌بيني شد كه به شرط افزايش 2.5 درصدي نرخ رشد، جمعيت ايران تا سال 1402 به 116 ميليون نفر مي‌رسد . برآورد دوم در اين تخمين مي‌گفت كه با نرخ رشد 1.5 درصدي، تا سال 1420 جمعيت 101 ميليون نفري در كشور خواهيم داشت و در سومين برآورد، اعلام شده بود كه در صورت كاهش نرخ رشد جمعيت به كمتر از يك درصد، جمعيت ايران تا 16 سال بعد 86 ميليون نفر خواهد بود . اين تخمين در حالي بود كه روزهاي پاياني اسفند پارسال، مركز آمار اعلام كرد كه جمعيت كشور از 86 ميليون نفر عبور كرده ولي حالا با سومين برآورد وزارت بهداشت، پيش‌بيني شده كه درصورت تداوم كاهش ولادت، جمعيت ايران نه تنها تا 16 سال بعد افزايش نخواهد داشت بلكه از جمعيت امروز هم كمتر خواهد بود . مركز آمار هم نيمه اسفند پارسال گزارشي داشت و طبق اين گزارش اعلام شد كه در سال 1402 جمعيت كمتر از 15 سال در 31 استان كشور نسبت به سال 1398 كاهش داشته و جمعيت در گروه سني 15 تا 24 سال هم يا در بسياري استان‌ها ثابت بوده يا كاهش داشته يا ميزان افزايش تعداد اين گروه سني نسبت به سال 1398 بسيار ناچيز بوده است . طبق اين گزارش در سال 1398 تعداد جمعيت كمتر از 15 سال در كل كشور 24.6 درصد بوده ولي در سال 1402 به 23.2 درصد كاهش يافته و استان‌هاي سيستان و بلوچستان (38.3 درصد) هرمزگان (28.5 درصد) خراسان جنوبي (28.2 درصد) خوزستان (27.7 درصد) و خراسان شمالي (26.6 درصد) بيشترين جمعيت كمتر از ۱۵ سال را داشته‌اند اما در استان‌هاي گيلان، مازندران، البرز، تهران و سمنان، كمترين تعداد جمعيت زير ۱۵ سال ثبت شده است .
در حالي كه جمعيت جوان، بر مبناي تعداد گروه سني 15 تا 24 ساله هر استان محاسبه مي‌شود، در بخش ديگري از اين گزارش مركز آمار، جدول نسبت اين گروه سني در سال 1402 و نسبت به سال 1398 نشان داده شده است. طبق اين جدول، در سال 1402 نسبت جمعيت جوان در گروه سني ۱۵ تا ۲۴ سال كل كشور ۱۳.۳ درصد بوده كه نسبت به سال 1398 (13.4 درصد) كاهش داشته و اين اولين نشانه‌اي است كه بر سالمندي تدريجي جمعيت صحه مي‌گذارد . اما با در نظر گرفتن اين نسبت و مقايسه جمعيت اين گروه سني با اين نسبت، مشاهده مي‌شود كه در 13 استان، جمعيت گروه سني 15 تا 24 سال با تفاوتي اندك، بيش از نسبت كشوري است و به‌طور مشخص، استان‌هاي سيستان و بلوچستان (۱۷.۶درصد) خراسان جنوبي (۱۵.۱ درصد) هرمزگان (۱۵درصد) كرمان (۱۴.۷درصد) و خراسان شمالي (۱۴.۵ درصد) بيشترين تعداد جمعيت گروه سني 15 تا 24 سال نسبت به ميانگين كشوري را دارند ولي در سوي مقابل، در 15 استان كشور تعداد جمعيت اين گروه سني يا معادل نسبت كشوري يا كمتر از نسبت كشوري است و به طور مشخص، استان‌هاي تهران، گيلان، همدان، مازندران و اصفهان، كمترين تعداد جمعيت ۱۵ تا ۲۴ سال كشور را دارند .
هشدار دبير ستاد ملي جمعيت: ۷۷.۷ درصد پاسخگويان تمايلي به فرزندآوري نداشتند
ديروز مراسمي به مناسبت روز ملي جمعيت برگزار شد و مرضيه وحيد دستجردي كه دبيري ستاد ملي جمعيت را برعهده دارد، در اين مراسم از نتايج يك پيمايش كشوري در سال 1403 خبر داد و اعلام كرد كه 77.7 درصد پاسخگويان در اين پيمايش، گفته‌اند كه تمايلي به فرزندآوري ندارند . وحيد دستجردي با اعلام اين خبر، اشاره كرد كه طبق نتايج پيمايش ملي «تمايلات و رفتار فرزندآوري در ايرانيان » كه اسفند ۱۴۰۳ انجام شده، با پرسش از مردان و زنان متاهل بين ۲۰ تا ۵۰ سال معلوم شده كه ۷۷.۷ درصد پاسخگويان تمايل به فرزندآوري ندارند و تنها ۲۲.۳ درصد تمايل به فرزندآوري دارند و البته بالاترين علت تمايل به فرزندآوري هم علاقه‌مندي به «مادر بودن» يا «پدر بودن» بوده اما بالاترين علت مخالفت ۷۷.۷ درصد پاسخگوياني كه تمايل به فرزندآوري ندارند، نگراني از تامين آينده فرزندان جديد، نبود درآمد كافي و مسكن نامناسب بوده است. طبق گفته وحيد دستجردي، بنا به نتايج اين پيمايش، روستاييان، تركمن‌ها، بلوچ‌ها و عرب‌ها بيشترين تمايل را به فرزندآوري داشته‌اند اما كمترين تمايل مربوط به آذري‌ها بوده است .
وحيد دستجردي در بخش ديگري از صحبت‌هاي خود درباره كاهش نرخ باروري از ۱.۵۴ در سال 1402 به ۱.۴۴ در سال ۱۴۰۳ هشدار داد و ميانگين سن مادر در اولين فرزندآوري در كشور را 27.5 سال و در تهران ۳۰.۶ سال عنوان كرد و افزود: « در سال ۹۵ بيشترين ولادت‌ها مربوط به مادراني از گروه سني ۲۵ تا ۲۹ سال بود اما در سال ۱۴۰۳ بيشترين ولادت‌ها مربوط به مادراني در گروه سني ۳۰ تا ۳۴ سال است علاوه بر اينكه در سال 1403 با كاهش ۳ درصدي ازدواج مواجه شده‌ايم . »
از ديگر سخنرانان اين همايش، محمدجعفر قائم‌پناه و معاون امور اجرايي رييس‌جمهور بود كه ضمن هشدار نسبت به كاهش مواليد در كشور و با اعلام اينكه ميزان تولدها در سال گذشته ۷.۴ درصد نسبت به سال ۱۴۰۲ كمتر بوده، تاكيد داشت كه «جمعيت، زيربناي اصلي قدرت و اقتصاد كشور است» و به دنبال اين تاكيد افزود: «كشورهاي پيشرفته، درصد قابل توجهي از اعتبارات خود را براي رشد جمعيت و جذب جمعيت جوان اختصاص مي‌دهند، چراكه ميان جمعيت و توسعه اقتصادي رابطه وجود دارد.آمار و ارقام سال گذشته مربوط به جمعيت كشور، لزوم تحول جدي در سياست‌ها و نگرش‌ها را نمايان مي‌كند چنانكه نرخ باروري كل كشور به ۱.۴۴ كاهش يافته در حالي كه اين نرخ براي حفظ تعادل جمعيت بايد ۲.۱ باشد ولي تعداد تولدها به كمتر از يك ميليون در سال كاهش يافته و در سال 1403 به ۹۷۹ هزار تولد رسيده كه اين ميزان تولد، نسبت به سال 1402 كاهش ۷.۴ درصدي دارد و البته چنين اماري از ولادت هم براي نخستين‌بار در تاريخ معاصر كشورمان رقم خورده و يك زنگ خطر جدي به حساب مي‌آيد، چون آمار و ارقام بيانگر كاهش جمعيت مولد و حركت به سوي سالخوردگي جمعيت است و اگر اين روند متوقف نشود، آثار مخرب آن طي دهه‌هاي آينده غيرقابل جبران است، چراكه در حال حاضر، سهم سالمندان از جمعيت كشور ۱۰.۴ درصد است اما طي 25 سال آينده جمعيت سالمندان كشور به ۲۶.۵ درصد خواهد رسيد. آحاد جوان در سن باروري بايد باور كنند كه داشتن فرزند، يك نياز و ضرورت فيزيولوژيك و انساني است و البته آن دسته از سياست‌هاي جمعيتي موثر هستند كه با احترام به حقوق خانواده‌ها و تشويق به فرزندآوري از طريق بهبود وضعيت اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي شكل بگيرد. غربالگري‌هاي استاندارد، مشاوره‌هاي ژنتيك و حمايت اجتماعي و اقتصادي از خانواده‌ها، نه تنها سلامت خانواده را تضمين مي‌كند، بلكه مشوق فرزندآوري نيز محسوب مي‌شود.ايجاد فرهنگ فرزندآوري و تقويت نهاد خانواده نه تنها به كمك‌هاي دولتي بلكه به حمايت مردم نيز نياز دارد. نخبگان، اهالي فرهنگ، رسانه‌ها و انديشمندان وظيفه دارند ضمن اطلاع‌رساني و فرهنگسازي در حوزه جمعيت، اهميت جمعيت را براي مردم بازگو كنند و به گوش آنها برسانند. آسيب ديدن نهاد خانواده، مهم‌ترين عامل پيري جمعيت است.»
اما نتايج مورد اشاره دبير ستاد ملي جمعيت، تنها گزاره مويد كاهش تمايل به فرزندآوري در دهه اخير نيست. در پيمايش ملي خانواده كه سال 1397 در 31 استان كشور انجام شد 36.7 درصد از پاسخگويان در جواب تمايل به فرزندآوري پاسخ منفي داده بودند و بنابراين فقط در فاصله 6 سال تعداد افرادي كه تمايلي به فرزندآوري ندارند، از 36.7 درصد به 77.7 درصد افزايش يافته است. در پيمايش ملي خانواده در سال 1397، از مجموع جمعيت مخالف فرزندآوري، 38.4 درصد، زنان و 34.3 درصد مردان، 32 درصد در گروه سني 15 تا 29 سال و 39.7 درصد در گروه سني 30 تا 49 سال، 33 درصد بي‌سواد و 39.3 درصد داراي تحصيلات عالي، 36.7 درصد شاغل و 40 درصد بيكار و بيش از 73 درصد ساكن شهرها بودند .بيش از 87 درصد مخالفان فرزندآوري در اين پيمايش، نگراني از آينده فرزندان و بيش از 53 درصد، ناتواني در تامين هزينه فرزندآوري را به عنوان دليل مخالفت به فرزندآوري عنوان كرده بودند. گزارش مركز آمار ايران از وضعيت ولادت در فاصله 1395 تا سال 1402 نشان مي‌دهد كه آمار تولدها از بيش از 1.5 ميليون نفر (يك ميليون و 528 هزار و 53 نفر) در سال 1395، به حدود يك ميليون نفر (يك ميليون و 57 هزار و 964 نفر) در سال 1402 كاهش يافته است. از ديگر آمار منتشر شده در اين گزارش تفاوت آمار ولادت در پاييز 1403 و كاهش آمار ولادت در پاييز 1403 نسبت به پاييز 1402 است چنانكه مجموع ولادت در پاييز پارسال حدود 241 هزار نفر (241 هزار و 739 نفر) بوده كه نسبت به جمعيت بيش از 273 هزار نفري متولدان پاييز 1402 كاهش دارد. در اين گزارش، شيب نزولي ولادت در آمار متولدين شهر و روستا هم محسوس است اگرچه كه شيب كاهش در روستاها كمتر ولي باز هم قابل توجه است. طبق گزارش مركز آمار، در سال 1395 تعداد ولادت در شهرهاي كشور بيش از 1.1 ميليون نفر (يك ميليون و 176 هزار و 32 نفر) بوده كه اين عدد در سال 1402 به كمي بيش از 800 هزار نفر (800 هزار و 704 نفر) رسيده است. طبق گزارش مركز آمار در سال 1395 تعداد ولادت در روستاها بيش از 352 هزار نفر (352 هزار و 21 نفر) بوده، اما در سال 1402 اين عدد به حدود 257 هزار نفر (257 هزار و 260 نفر) رسيده است. مقايسه تعداد متولدين پاييز 1402 و 1403 هم نشان مي‌دهد كه شيب ولادت در شهر و روستا همچنان رو به كاهش است چنانكه در پاييز 1402 تعداد متولدين شهرها حدود 207 هزار نفر (207 هزار و 173 نفر) و تعداد متولدين روستاها حدود 66 هزار نفر (66 هزار و 753 نفر) بوده ولي در پاييز 1403، در شهرها كمي بيش از 186 هزار نفر (186 هزار و 126 نفر) و در روستاها كمي بيش از 55 هزار نفر (55 هزار و 613 نفر) متولد شده‌اند كه آمار متولدين شهر و روستا در اين فصل از پارسال هم كاهش قابل ملاحظه‌اي نسبت به پاييز 1402 دارد. آخرين گزاره حاكي از كاهش ولادت، آماري است كه از سوي معاون وزارت بهداشت و مركز آمار ايران درباره تعداد كل متولدين پارسال و تخمين ولادت امسال اعلام شده است.
نيمه بهمن پارسال، عليرضا رييسي كه معاونت بهداشت وزارت بهداشت را برعهده دارد، با اشاره به آمارهاي مركز ملي آمار و سازمان ثبت احوال گفت: «متاسفانه بر اساس مدل‌سازي‌ها، امسال براي اولين‌بار تعداد مواليد به كمتر از يك ميليون نفر مي‌رسد. نرخ طلاق در سال‌هاي اخير ثابت مانده و كاهشي شده ولي متاسفانه عدد مطلق طلاق سالانه در كشور، قابل توجه است. ميانگين سن در اولين ازدواج مردان به ۲۸ سال و در زنان به ۲۳.۸ سال رسيده و در حال افزايش است. ميانگين سن طلاق در كشور نيز در حال افزايش و بيشترين موارد طلاق، در ۵ سال اول زندگي است و هر قدر سن ازدواج بالاتر رود، سن طلاق نيز افزايش مي‌يابد. از امسال در استان گيلان، تعداد موارد فوتي از تعداد ولادت‌ها بيشتر مي‌شود و سال گذشته اين دو رخداد، با همديگر برابر بودند، اما از امسال، تعداد فوتي‌ها بيشتر از ولادت‌هاست و برخي استان‌ها نيز چنين وضعيتي خواهند داشت.»
چند روز بعد از اين هشدار معاون وزارت بهداشت، مركز آمار ايران طبق آخرين محاسبات اعلام كرد كه جمعيت كشور تا بهمن سال جاري حدود ۸۵ ميليون و ۹۶۱ هزار نفر برآورد شده كه پيش‌بيني مي‌شود سال آينده با ۶۰۱ هزار نفر مواليد جديد، جمعيت كل كشور به حدود ۸۶ ميليون و ۵۶۲ هزار نفر برسد.