غيبت رهبر موقت شام بر نشست اتحاديه عرب سايه انداخت
هزينه قمار عربي السوداني!
دعوت نخست‌وزير عراق از احمد الشرع شكاف‌ها در ساختار سياسي عراق را عريان‌تر كرد
نشست اتحاديه عرب سرانجام روز شنبه پس از حواشي فراواني كه به واسطه دعوت از رهبر سوريه شكل گرفت، زير سايه تحركات اخير عراق و نيز تحولات منطقه در بغداد برگزار شد. محمود عباس، رييس تشكيلات خودگردان فلسطين اولين رهبر عربي بود كه جمعه وارد بغداد شد و پس از او عبدالفتاح السيسي، رييس‌جمهور مصر و تميم بن حمد آل ثاني، امير قطر روز شنبه به عراق رسيدند. در كنار اين چهره‌ها، آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل و پدرو سانچز، نخست‌وزير اسپانيا نيز به عنوان مهمانان ويژه حضور داشتند. رهبران عرب در اين نشست مهم، از جامعه جهاني خواستند تا طرح پيشنهادي شان براي بازسازي نوار غزه را تامين مالي كند؛ طرحي كه در واكنش به پيشنهاد جنجالي دونالد ترامپ، رييس‌جمهور سابق امريكا براي به دست گرفتن كنترل اين منطقه فلسطيني ارائه شد. در بيانيه پاياني اجلاس نيز سران اتحاديه عرب از كشورها و نهادهاي مالي بين‌المللي و منطقه‌اي خواستند تا هرچه سريع‌تر كمك‌هاي لازم براي حمايت از طرح بازسازي غزه را فراهم كنند. اين درخواست پس از آن مطرح شد كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات‌متحده، بار ديگر پيشنهاد خود براي به دست گرفتن كنترل اين سرزمين فلسطيني را مطرح كرد. در همين راستا و بعد از پايان اين نشست در بيانيه نهايي سران اتحاديه عرب آمده كه اين اتحاديه از كشورها و نهادهاي مالي بين‌المللي و منطقه‌اي خواسته است تا به سرعت كمك‌هاي مالي لازم براي حمايت از طرح بازسازي غزه را فراهم كنند. اين بيانيه در‌حالي رسانه اي شد كه محمد شياع السوداني، نخست‌وزير عراق در ابتداي اين نشست اشاره كرد كه نسل‌كشي در غزه به سطحي از وحشيگري رسيده كه در هيچ درگيري‌اي در تاريخ سابقه نداشته است. او همچنين اعلام كرد كه عراق از تشكيل صندوق عربي براي حمايت از تلاش‌هاي بازسازي پشتيباني مي‌كند و افزود كه كشورش ۲۰ميليون دلار به اين صندوق كمك خواهد كرد و ۲۰ميليون دلار ديگر نيز به لبنان اختصاص خواهد داد؛ كشوري كه خود نيز درگير تنش با اسراييل است. پيش‌تر رهبران عرب در نشست قاهر كه ماه مارس برگزار شد از تدوين طرحي براي بازسازي غزه پس از پايان جنگ خبر دادند. همزمان نيز دولت عراق اعلام كرد كه طي نشست اين ماه، حمايت رسمي خود را از اين طرح اعلام است؛ طرحي كه پيش‌بيني مي‌كند صندوقي به ارزش ۵۳ ميليارد دلار طي پنج سال براي بازسازي غزه تاسيس شود.
ديداري پرحاشيه در دوحه!
فارغ از محور اصلي نشست بغداد كه همانا پرداختن به مساله بازسازي غزه و تحولات منطقه بالاخص سوريه و لبنان بود، حاشيه‌هاي آن پيش و پس از برگزاري نيز در رسانه‌ها خبر ساز شد. حاشيه‌هايي كه با ديدار احمد الشرع و السوداني در دوحه آغاز شد و تا پيش از آغاز نشست و حتي زماني كه رهبر موقت سوريه دست رد به سينه نخست‌وزير عراق زد، ادامه داشت. به نوشته رسانه‌هايي چون امواج ميديا و ميدل ايست‌اي، محمد شياع السوداني، نخست‌وزير عراق در آستانه برگزاري اجلاس اتحاديه عرب در بغداد با موجي از انتقادهاي داخلي روبه‌رو شده است. در رأس اين جنجال‌ها، تصميم رييس‌جمهور سوريه، احمد الشرع در باب عدم حضور در اين نشست قرار داشت. گفته مي‌شود كه اين تصميم پس از درخواست برخي شخصيت‌هاي سياسي عراقي براي بازداشت او اتخاذ شده است.در همين حال، از منظري ديگر گروهي از ناظران ابراز تاسف كرده‌اند كه اجلاس اخير «رياض» كه در آن الشرع با رييس‌جمهور امريكا، دونالد ترامپ ديدار داشت، مانع از اين شده تا توجه‌هاي ديپلماتيك بر نشست بغداد متمركز شود. ماجرا از ديدار نخست‌وزير عراق و رهبر موقت سوريه در دوحه آغاز مي‌شود؛ ديداري كه ميانجي‌اش قطر بود و گفته شد گزاره‌هايي چون مسائل امنيتي منطقه، كنترل مرزها و مبارزه با تروريسم در محور گفت‌وگوها قرار داشت. با اين همه داستان بدين‌جا ختم نشد؛ درخواست سوداني از الشرع جهت حضور در نشست بغداد، آن‌هم در شرايطي كه رهبر موقت سوريه براي جلب حمايت كشورهاي عربي سفرهاي متعددي به پادشاهي‌هاي خليج‌فارس داشت، موجي از انتقادعا در بغداد را به دنبال داشت. برخي چهره‌هاي برجسته شيعي آشكارا مخالفت خود را با حضور الشرع اعلام كردند؛ چهره‌اي كه در دهه ۲۰۰۰ به القاعده در عراق پيوست و عليه دولت مركزي و شيعيان اقدامات خشونت‌باري انجام داد. هرچند مسووليت بمب‌گذاري در حرم شريف امامين عسكريين(ع) در سامرا را به‌عهده نگرفت، اما مقام‌هاي عراقي اين شخص و گروه تحت رهبري‌اش را عامل اين حمله مي‌دانند. جورج بوش، رييس‌جمهور وقت امريكا، آن زمان گفت: «شواهد نشان مي‌دهد اين اقدام بخشي از طرح القاعده براي شعله‌ور ساختن جنگ فرقه‌اي بوده است.» از همين رو گروهي از تحليلگران مدعي‌اند قطع روابط الشرع با القاعده در سال ۲۰۱۶ و تشكيل تحريرالشام، نتوانسته حساسيت گروه‌هاي شيعه عراقي را كاهش بدهد. بسياري از اين گروه‌ها در جنگ سوريه حضور داشتند و عليه شورشيان سني، از جمله جبه‌هالنصره، جنگيدند. در چنين بستري، نگاه به الشرع در عراق تركيبي از بدبيني، خصومت و نگراني است و همين مساله به موج مخالفت‌ها با سفر احتمالي او به بغداد دامن زد.در همين راستا ائتلاف فتح تحت رهبري هادي العامري، از حاميان قديمي ايران و فرماندهان اصلي حشدالشعبي و همچنين كانال‌هاي تلگرامي نزديك به گروه‌هاي شيعيان، جزيياتي از بازداشت الشرع توسط نيروهاي امريكايي در فاصله سال‌هاي ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ و تحويل او به مقامات عراقي را منتشر كردند. ديگر چهره‌هاي شيعه هم مواضعي صريح و بعضا خصمانه عليه الشرع اتخاذ كرده‌اند و اين موضوع نخست‌وزير عراق را در آستانه انتخابات پارلماني ماه نوامبر در موقعيتي دشوار قرار داد.
قماري كه فرصت‌ساز شد!
به ادعاي گروهي از تحليلگران رويكرد ديپلماتيك آرامِ و در عين حال تسهيل‌شده از سوي قطر- كه مي‌توانست سرآغاز فصلي تازه در روابط عراق و سوريه محسوب شود- به قماري خطرناك براي نخست وزيري عراق تبديل شد. با اوج‌گيري تنش‌ها از ۱۲ مه (۲۳ ارديبهشت) گزارش‌هايي منتشر شد مبني بر اينكه الشرع قصد ندارد در اجلاس عربي بغداد شركت كند و به‌جاي خود، هياتي به رياست اسعد الشيباني، وزير امور خارجه سوريه اعزام خواهد كرد.اين در حالي بود كه رسانه اماراتي «العين» ادعا كرد كه نخست‌وزير عراق، محمد شياع السوداني، طي تماسي تلفني با الشرع از او خواسته كه در تصميم خود تجديدنظر كند. با اين حال، گفته مي‌شود كه رييس‌جمهور سوريه بر تمايل خود كه همانا «شرمسار نكردن دولت عراق يا شخص نخست‌وزير» است تاكيد كرده، به‌ويژه با توجه به مخالفت‌هاي شديد داخلي با حضوش در اين كشور.در همين گزارش آمده است كه سوداني در تماس خود وعده داده كه در ادامه سال جاري به دمشق سفر خواهد كرد تا «بر حمايت عراق از سوريه تاكيد كند.» همزمان به نوشته روزنامه عراقي «المدي» برخي از منتقدان شيعه سوداني او را به ناتواني در جلب نظر سران سطح بالاي عربي به بغداد متهم كرده‌اند.در بحبوحه بحث‌ها پيرامون غيبت الشرع، مفسر سياسي، رسول المالكي، در توييتر/ايكس نوشت كه ديدار ۱۴ مه ميان وليعهد سعودي، محمد بن سلمان (MBS) رهبر موقت سوريه و ترامپ «تمركز رسانه‌اي را از اجلاس بغداد ربود.»اين گزاره نيز در كنار ماجراي دعوت از الشرع براي سوداني هزينه‌زا شد. با اين همه به‌رغم جنجال‌ها، برخي از چهره‌هاي برجسته عراقي حمايت خود را از سوداني اعلام كرده‌اند. رييس اقليم كردستان، نچيروان بارزاني، در ۱۴ مه اعلام كرد كه اجلاس بغداد يك «نقطه عطف تاريخي در ديپلماسي عراق» است كه «نقش محوري اين كشور در خاورميانه را به نمايش مي‌گذارد»او همچنين از تلاش‌هاي سوداني براي «تقويت همكاري عربي مشترك» و «هدايت مسير كاهش تنش و همگرايي منطقه‌اي از قلب پايتخت عراق» تمجيد كرد.عراق آخرين بار در سال ۲۰۱۲، در سال‌هاي پاياني دولت نوري‌المالكي (۲۰۰۶ - ۲۰۱۴)، ميزبان اجلاس اتحاديه عرب بود. اما اين نشست عمدتا يك شكست ديپلماتيك تلقي شد، چراكه بسياري از كشورها يا سطح پاييني از هيات را اعزام كردند يا اصلا شركت نكردند.در آن زمان، چالش‌هاي امنيتي عراق يكي از دلايل مشاركت كمرنگ عنوان شد. با اين حال، گزارش‌هاي بعدي نشان داد كه خشم كشورهاي عربي حوزه خليج فارس از برخورد مالكي با جمعيت سني عراق و نزديكي‌اش به ايران، مانع از هرگونه اتحاد منطقه‌اي واقعي شد.اكنون اما عراق در موقعيتي كاملا متفاوت قرار دارد. امنيت بهبود يافته و روابط ديپلماتيك و اقتصادي با كشورهاي همسايه در حال گسترش است و بغداد بيش‌ازپيش در نظم منطقه‌اي ادغام شده است.
بازي پرهزينه سوداني!
آن‌گونه كه نشريه ميدل ايست‌اي نوشته؛ ماه گذشته، سوداني اعلام كرد كه قصد دارد در انتخابات پارلماني نوامبر ۲۰۲۵ نامزد شود. از همين رو به ادعاي گروهي از كارشناسان اجلاس پيش رو سكوي مهمي براي نمايش رهبري او تلقي شد.سوداني با تاكيد بر ثبات، سرمايه‌گذاري و گردشگري، تلاش دارد چهره تازه از عراق ترسيم كرده و موقعيت خود را به عنوان دولتمردي برجسته تثبيت كند.دعوت شخصي سوداني از الشرع براي شركت در اجلاس -كه تحت فشار قطر و عربستان‌سعودي انجام شد- بخشي از اين راهبرد تلقي مي‌شود. اما اين دعوت يك قمار سياسي پرريسك بود. الشرع، به‌دليل سوابق نظامي‌اش در عراق و نقشش در سقوط دولت بشاراسد، مورد اعتماد جناح‌هاي شيعه عراق نيست. همزمان گروه‌هاي مسلح و متحدان پارلماني‌شان به‌شدت سفر الشرع را محكوم كرده و تهديد به اقدامات قانوني يا حتي بازداشت رهبر موقت سوريه در صورت ورود به عراق كردند. درنهايت، به ادعاي گروهي، قمار سوداني نتيجه معكوس داشت. الشرع دعوت را رد كرد؛ رخدادي كه مي‌تواند به عنوان شكستي براي نخست‌وزير عراق و پيروزي جناح‌هاي شيعه منتقد تعبير شود. اگرچه سوداني اين اجلاس را فرصتي براي تدوين «رويكرد نوين عربي» معرفي كرده، جنجال‌هاي پيرامون آن ممكن است شكنندگي جايگاه او را نيز برجسته كرده و بار ديگر شكاف‌هاي عميق در درون ائتلاف‌هاي شيعه عراق را آشكار كند. از همين رو به باور ناظران نحوه برگزاري و نتايج اجلاس، معيار مهمي براي سنجش بازگشت ديپلماتيك عراق و توان رهبري سوداني خواهد بود. اجلاس با مشاركت گسترده و نتايج ملموس برگزار شد و حال ممكن است جايگاه عراق را در داخل و نزد بازيگران مهم منطقه‌اي تقويت كند.اما اگر اين رويداد تحت‌الشعاع تحولات ديگر منطقه‌اي قرار بگيرد، مي‌تواند فشارهاي سياسي بر سوداني را افزايش داده و موقعيت او در انتخابات نوامبر را به خطر بيندازد.